هم‌زمانی آلودگی شدید هوا و اوج‌گیری بی‌سابقه ویروس آنفلوآنزا در کشور، تصویری نگران‌کننده اما قابل مدیریت از وضعیت سلامت عمومی ترسیم کرده است؛ تصویری که نیازمند تحلیل دقیق، آرامش در روایت‌گری و هشداردهی شفاف است. گزارش‌های میدانی از شلوغی اورژانس‌ها و مطب‌ها و افزایش مراجعات بیماران با علائم تنفسی حکایت دارد.
نورنیوز- گروه اجتماعی: هم‌زمانی آلودگی شدید هوا و اوج‌گیری بی‌سابقه ویروس آنفلوآنزا در کشور، تصویری نگران‌کننده اما قابل مدیریت از وضعیت سلامت عمومی ترسیم کرده است؛ تصویری که نیازمند تحلیل دقیق، آرامش در روایت‌گری و هشداردهی شفاف است. گزارش‌های میدانی از شلوغی اورژانس‌ها و مطب‌ها و افزایش مراجعات بیماران با علائم تنفسی حکایت دارد. آنفلوآنزا در هفته‌های اخیر با سرعت سرایت بالا، بخش قابل توجهی از ظرفیت درمانی را درگیر کرده و بنا بر برخی برآوردهای اولیه، نمونه‌های مثبت تست این بیماری رشدی چهار برابری را نشان می‌دهد که حکایت از موجی پرشتاب دارد.
آنفلوآنزا در صدر ویروس‌های تنفسی کشور
طبق گزارش نظام مراقبت دیده‌وری وزارت بهداشت، در هفته اول آذرماه، آنفلوآنزا با ۳۵.۷ درصد در صدر ویروس‌های تنفسی در گردش قرار داشته است. این سهم، در مقایسه با میانگین فصلی، چند برابر رشد نشان می‌دهد و بیانگر شدت انتقال این ویروس است. در همین هفته، ۱۶.۶ درصد از بستری‌های کشور دارای علائم SARI—عفونت حاد شدید تنفسی—بوده‌اند؛ شاخصی که معمولاً تنها در دوره‌های اوج‌گیری ویروس‌های تهاجمی مشاهده می‌شود.
از میان ۲۷۷ نمونه تنفسی که از بیماران با علائم ILI (آنفلوآنزا-مانند) و SARI (شدید تنفسی) جمع‌آوری شد، کمتر از یک درصد به کووید-۱۹ مثبت بوده‌اند، اما ۳۵.۷ درصد به آنفلوآنزا مثبت بوده است. این جهش، در بیماران بستری چهار برابر آستانه هشدار بوده و نشان می‌دهد موج فعلی از نظر شدت انتقال، فراتر از الگوی معمول فصلی است. ویروس غالب، آنفلوآنزا نوع A با ساب‌تایپ H3N2 است؛ گونه‌ای که سابقه ایجاد موج‌های تهاجمی‌تر، به‌ویژه در سالمندان و بیماران زمینه‌ای، دارد.
بر اساس داده‌های رسمی، هفت استان از میانگین ابتلای کشوری فراتر رفته‌اند: خراسان جنوبی، قزوین، خراسان رضوی، اصفهان، سیستان و بلوچستان، تهران و همدان. این پراکندگی جغرافیایی نشان می‌دهد موج فعلی تنها محدود به یک نقطه نیست و در چند جبهه به‌صورت همزمان در حال رشد است. در مقابل، استان‌هایی نظیر آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و مازندران هنوز از آستانه هشدار عبور نکرده‌اند؛ هرچند شواهد میدانی نشان می‌دهد الگوی انتشار می‌تواند به سرعت تغییر کند و عقب‌ماندگی زمانی میان استان‌ها امری طبیعی است.
آلودگی هوا نه‌تنها شدت بیماری‌های تنفسی را افزایش می‌دهد، بلکه زمینه آسیب‌پذیری بیشتر جمعیت را فراهم می‌کند. ذرات معلق، قدرت دفاعی مخاط تنفسی را کاهش می‌دهد و بدن را در برابر ویروس‌های مهاجم‌تری مانند H3N2 آسیب‌پذیرتر می‌سازد. بنابراین، طغیان فعلی فقط مسئله‌ای فوریتی در حوزه سلامت نیست؛ بلکه آزمونی برای تاب‌آوری شهری، مدیریت بحران و هماهنگی نهادی است. آمار افزایش بستری در بخش‌های اورژانس و بزرگسالان، نشان می‌دهد موج بیماری در کنار آلودگی هوا می‌تواند فشار ویژه‌ای بر نظام درمانی وارد کند؛ فشاری که اگر مدیریت نشود، در هفته‌های آتی منحنی مرگ‌ومیر را نیز متأثر خواهد کرد.
مدیریت ریسک؛ هشدار بدون هراس
تحلیل شرایط نشان می‌دهد سه متغیر اصلی در شدت گرفتن موج امسال نقش داشته است: اول، کاهش ایمنی جمعیتی. طی دو سال اخیر، با افت محسوس گردش ویروس آنفلوآنزا مواجه بوده‌ایم؛ موضوعی که موجب کاهش «ایمنی طبیعی» در جامعه شده است. دوم، تطابق کم واکسن‌های رایج با زیرگونه غالب H3N2. هرچند واکسیناسیون هنوز بهترین محافظ است، اما اثربخشی واکسن‌ها علیه این زیرگونه می‌تواند کمتر باشد و همین مسئله به گسترش موج دامن می‌زند. سوم، هم‌پوشانی عوامل محیطی. سرمای زودهنگام، استفاده ناکافی از ماسک، افزایش تردد در فضاهای بسته و آلودگی شدید هوا، مسیر شیوع ویروس را هموار کرده است.
شفافیت در اطلاع‌رسانی و پرهیز از دامن‌زدن به نگرانی عمومی، شرط کلیدی مدیریت چنین موج‌هایی است. اگرچه مراجعات پرحجم اخیر به مراکز درمانی نگران‌کننده‌اند، اما ماهیت بیماری قابل پیشگیری و قابل درمان است و کشور در دوره‌های مشابه تجربه مدیریت آن را داشته است. هشداردهی صحیح باید به سمت موارد زیر متمرکز باشد: محافظت از گروه‌های پرخطر شامل سالمندان، کودکان، مادران باردار و بیماران دارای بیماری زمینه‌ای. کاهش فعالیت در فضای باز طی روزهای اوج آلودگی. استفاده از ماسک در محیط‌های پرجمعیت. مراجعه به پزشک در صورت بروز تب بالا، تنگی نفس یا کاهش سطح هوشیاری. و نهایتا پرهیز جدی از خوددرمانی با آنتی‌بیوتیک‌ها.
آنفلوآنزا فقط یک رویداد پزشکی نیست. طغیان فعلی آزمونی برای ساختار حکمرانی سلامت است. این وضعیت نشان می‌دهد نظام پایش ویروس‌ها، هرچند فعال است، اما نیازمند توسعه در ظرفیت آزمایشگاهی، پیش‌بینی‌پذیری فصلی و هماهنگی با سیاست‌های محیط‌زیستی است. طیف گسترده مبتلایان، ضرورت بازنگری در مدیریت آلودگی هوا، آموزش عمومی، سیاست واکسیناسیون، و ظرفیت بیمارستانی و تریاژ را یادآوری می‌کند. موج فعلی اگرچه نگران‌کننده است، اما غیرقابل‌کنترل نیست. تجربه‌های گذشته نشان داده‌اند که با سیاست‌گذاری علمی، اطلاع‌رسانی مسئولانه و همراهی جامعه می‌توان شدت موج را کاهش داد.
در نهایت، هم‌زمانی آلودگی هوا و اوج آنفلوآنزا یک هشدار است؛ هشدار درباره اهمیت سلامت عمومی به‌عنوان اولویت سیاست‌گذاری و ضرورت نگاه یکپارچه به محیط‌زیست، سلامت و مدیریت ریسک. اگر این پیام به‌موقع دریافت شود، همین بحران می‌تواند فرصتی برای بازآرایی نظام مدیریت سلامت کشور باشد.