آلودگی هوا علاوه بر تهدید سلامت جسمی و روانی شهروندان، به بحران‌های اجتماعی هم دامن می‌زند. افراد فقیرتر و آسیب‌پذیرتر که در مناطق حاشیه‌ای و صنعتی زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض این آلودگی‌ها قرار دارند. این نابرابری‌ها می‌تواند منجر به افزایش شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی شود، و به نوعی منجر به ایجاد «آلودگی اجتماعی» گردد.
نورنیوز- گروه اجتماعی: آلودگی هوا، این معضل زیست‌محیطی که همچنان در بسیاری از کشورها به‌ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی جهان از جمله ایران پا برجاست، نه تنها سلامت جسمی و روانی انسان‌ها را تهدید می‌کند، بلکه آثار اقتصادی و اجتماعی و حتی سیاسی و امنیتی گسترده‌ای نیز به همراه دارد. طبق گزارش‌های مقایسه‌ای، تهران این روزها در میان 10 شهر و گاهی 5 شهر آلوده جهان قرار گرفته است. آخرین آمارهای منتشرشده حکایت از آن دارد که تعداد روزهای ناسالم در شهرهای بزرگ ایران و به‌ویژه تهران به‌شدت افزایش یافته است و پیش‌بینی می‌شود که میزان مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال جاری از سال‌های گذشته بیشتر شود. این روند نه‌تنها نشان‌دهنده یک بحران زیست‌محیطی است، بلکه تاحدی نظام حکمرانی را در تأمین کیفیت زندگی در کشور به چالش می‌کشد.
ابعاد اقتصادی و اجتماعی سلامت جسمانی و روانی آلودگی هوا
آلودگی هوا یکی از علل اصلی مرگ‌ومیر در سطح جهانی و به‌ویژه در ایران است. بر اساس گزارش‌ها، سالانه حدود 54 هزار مرگ به آلودگی هوا منتسب می‌شود و آلودگی هوا در ایران جزو پنج علت اصلی مرگ شناخته می‌شود. بیماری‌هایی مانند سکته مغزی، بیماری‌های قلبی، دیابت، سرطان ریه، و بیماری‌های مزمن انسدادی ریوی بیشترین سهم را در مرگ‌ومیرهای ناشی از آلودگی هوا دارند. به‌طور خاص، 28 درصد از مرگ‌های ناشی از سکته مغزی و 30 درصد از مرگ‌های مرتبط با بیماری‌های قلبی ایسکمیک به آلودگی هوا نسبت داده می‌شود. این آمارها نه تنها نگران‌کننده است بلکه ابعاد اجتماعی و اقتصادی بزرگی را به‌همراه دارد.
با این حال، اثرات آلودگی هوا تنها محدود به مشکلات جسمانی نمی‌شود. تحقیقات اخیر نشان داده است که آلودگی هوا می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت روان افراد نیز بگذارد. افزایش سطح اضطراب، افسردگی و اختلالات روانی دیگر از جمله پیامدهای درازمدت مواجهه با هوای آلوده است. این پدیده از آنجا که بر کیفیت زندگی افراد تأثیرگذار است، به یکی از چالش‌های عمده برای سیاست‌گذاران و مسئولین بهداشت عمومی تبدیل شده است.
در کنار پیامدهای بهداشتی، آلودگی هوا اثرات اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی دارد. هزینه‌های درمانی ناشی از بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا، بار سنگینی بر دوش نظام بهداشتی و اقتصادی کشور می‌گذارد. همچنین، کاهش بهره‌وری نیروی کار به دلیل بیماری‌ها و از کار افتادگی افراد، موجب کاهش تولید ناخالص داخلی و به تبع آن افت شاخص‌های اقتصادی می‌شود. در تهران، یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان، افزایش تعداد روزهای "ناسالم برای گروه‌های حساس" و "ناسالم برای همه گروه‌ها" به‌طور مستقیم بر کیفیت زندگی و فعالیت‌های اقتصادی تاثیر می‌گذارد. افراد بیشتر مجبور به تحمل هزینه‌های درمانی و حتی تعطیلی فعالیت‌های اقتصادی خود در ایام آلوده می‌شوند.
آلودگی هوا همچنین به بحران‌های اجتماعی دامن می‌زند. افراد فقیرتر و آسیب‌پذیرتر که در مناطق حاشیه‌ای و صنعتی زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض این آلودگی‌ها قرار دارند. این نابرابری‌ها می‌تواند منجر به افزایش شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی شود، و به نوعی منجر به ایجاد «آلودگی اجتماعی» گردد.
حکمرانی کیفیت زندگی در مواجهه با آلودگی هوا
مبارزه با آلودگی هوا، به‌ویژه در کشورهای با وضعیت آلودگی شدید، نیازمند حکمرانی موثر و راهکارهای چندجانبه است. "حکمرانی کیفیت زندگی" به این معناست که سیاست‌گذاران باید فراتر از مسائل زیست‌محیطی به ابعاد اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی این بحران توجه کنند. این رویکرد مستلزم اقداماتی جدی برای کاهش انتشار آلاینده‌ها، بهبود کیفیت هوا و حفاظت از سلامت عمومی است. در همین راستا، اقدامات فوری و بلندمدت برای کاهش آلودگی هوا باید شامل تقویت سیستم حمل‌ونقل عمومی، استفاده از انرژی‌های پاک، تقویت قوانین زیست‌محیطی و ایجاد آگاهی عمومی در مورد اثرات آلودگی هوا بر سلامت باشد.
از سوی دیگر، لازم است که سیاست‌های پیشگیرانه برای محافظت از گروه‌های آسیب‌پذیر و افزایش دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی برای کسانی که بیشترین آسیب را از آلودگی هوا می‌بینند، اعمال شود. ایجاد زیرساخت‌های بهداشتی مقاوم در برابر آلودگی هوا و ارائه خدمات مشاوره‌ای و روان‌شناختی برای افرادی که از اثرات روانی آلودگی رنج می‌برند، بخش دیگری از این رویکرد حکمرانی است.
آلودگی هوا، به‌ویژه در تهران و سایر شهرهای بزرگ ایران، همچنان به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بهداشت عمومی و حکمرانی تبدیل شده است. طبق پیش‌بینی‌ها، با توجه به افزایش تعداد روزهای "ناسالم"، ممکن است شاهد رشد بیشتری در مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال‌های آینده باشیم. این روند به‌ویژه زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم کیفیت هوا در بسیاری از روزهای سال، به حدی ناسالم می‌شود که زندگی روزمره شهروندان را مختل می‌کند.
در نتیجه، اقدام فوری در کاهش آلودگی هوا نه‌تنها یک نیاز ضروری برای حفظ سلامت عمومی است، بلکه یک مسئولیت اجتماعی و حکمرانی نیز به شمار می‌رود. از این رو، دولت‌ها و نهادهای مربوطه باید به طور جدی و هماهنگ برای کاهش آلاینده‌ها و ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان گام بردارند.