معاون رییس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی گفت: خروج آمریکا از برجام و تحولاتی که پس از آن رخ داد، باعث آغاز مجدد تنش شد.
نورنیوز-گروه سیاسی: معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی با اشاره به اینکه در هیچ‌یک از حملات انجام‌شده در طول تاریخ علیه تاسیسات هسته‌ای سایر کشورها، این تاسیاست تحت نظارت آژانس قرار نداشتند، گفت: اتفاقی که در تجاوز به ایران رخ داد حمله به تأسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس بود؛ تأسیساتی که در آژانس ثبت شده و تحت نظارت مداوم قرار داشت. این نخستین‌بار در تاریخ است که چنین رخدادی اتفاق می‌افتد.
«محمد اسلامی» معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی روز یکشنبه ۲۵ آبان ماه در کنفرانس بین‌المللی «حقوق بین‌الملل تحت تهاجم، تجاوز و دفاع» ضمن قدردانی از برگزاری چنین کنفرانسی و با اشاره به پرسش مطرح شده با این محور که «این اولین بار نیست که رژیم اسرائیل و ایالات متحده علیه برنامه صلح‌آمیز هسته ای ایران اقدام کرده‌اند. سابق بر این خرابکاری‌ها و و انفجارهایی هم برای متوقف کردن برنامه هسته ای ایران صورت گرفته بود؛ اما سوال اینجاست که تفاوت این بار چیست؟» گفت: این نکته بسیار حائز اهمیتی است؛ اینکه پاسخ دهیم واقعاً تفاوت این حمله و این مرتبه، با دفعات قبل در چه بود. اگر در سوابق به آن نگاه کنید، رفتارها، عملکردها و اقدامات گوناگونی که ایالات متحده و اسرائیل انجام داده‌اند، در گذشته در پرده ابهام و کشف‌نشده قرار داشت. یک اتهام بسیار سنگین مطرح می‌شد، به آن دامن زده می‌شد و حاصل آن بیش از ۲۰ سال مذاکره بود. دولت‌های گوناگون در ایران آمدند و رفتند و مذاکرات را انجام دادند و حاصل مذاکرات شد همان سند برجام، که بعد در قالب قطعنامه ۲۲۳۱ شناخته شد.
رئیس سازمان انرژی اتمی ادامه داد: با اجرای این توافق، به‌صورت اصولی و مبنایی مقرر شد که این اتهامات و موارد اتهامی که در قالب PMD برای کشور ما مطرح بود، بسته شود. آژانس این را گزارش داد و موارد اتهامی همه را بست و مقرر شد که تحت یک نظام نظارتی داوطلبانه سنگین‌تر و در یک فرایند اعتمادسازی، همزمان با لغو تحریم‌ها، ایران بتواند مجدداً از این فرصت بهره‌مند شود و به‌قول خودشان به تبادلات نظام بین‌الملل بازگردد. این نقطه عطف تاریخیِ آن اتهامی است که در ربع قرن گذشته علیه جمهوری اسلامی ایران مطرح شد. تفاوت اساسیِ این مرتبه با اقدامات گذشته این بود که ما در گذشته چنین وضعیتی نداشتیم؛ نه چنین حجم مذاکراتی و نه توافقی که به‌عنوان یک سند حقوقی پذیرفته‌شده در نظام بین‌الملل از آن یاد شود و کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل نیز آن را در قالب یک قطعنامه منتشر کرده باشند. این رخ نداده بود.
اسلامی ادامه داد: ما در این شرایط با وضعیتی مواجه بودیم که جمهوری اسلامی ایران، تمام‌عیار و به شهادت گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تمام تعهدات خود را مطابق این سند انجام داده بود، اما طرف‌های مقابل جز در یک دوره کوتاه نه موفق شدند و نه اراده کردند که تعهداتی را که خودشان ذیل این سند پذیرفته بودند، انجام دهند.
معاون رئیس‌جمهور در ادامه گفت: ما در جریان اعتمادسازی و در مسیر اجرای یک توافق چندجانبه و در حقیقت پذیرفته‌شده و ثبت‌شده در شورای امنیت سازمان ملل، مورد این جریان و این حمله قرار گرفتیم. نکته دوم این است که بر اساس این چارچوب، این سند و فرایندهایی که در آن تعریف شده، ما با یک نظام نظارتی تشدیدشده مواجه بودیم؛ به‌گونه‌ای که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هر سه ماه یک‌بار به شورای حکام و هر شش ماه یک‌بار به شورای امنیت گزارش می‌داد و این گزارش‌ها به‌صورت منظم حکایت از پایبندی ایران به تعهدات داشت.
اسلامی افزود: اما با خروج آمریکا از برجام و آغاز تحریم‌های جدید و اقدامات مضاعفی که در مقایسه با گذشته شدیدتر هم بود و همچنین عدم پایبندی اروپایی‌ها به تعهدات خود که عملاً اجازه ندادند هیچ‌کس با ایران همکاری کند، این روند آغازگر تنش‌های مجدد شد؛ به این معنا که نشان داد مذاکره، توافق، امضا و مصوبات، هیچ‌گونه اثری در رفع این اتهامات و دور کردن این موضوع از برنامه ما و از کشور ما نداشته است.
رئیس سازمان انرژی اتمی خاطرنشان کرد: نکته دیگر این است که در حملاتی که در گذشته صورت گرفت، هیچ‌یک از حملات انجام‌شده در طول تاریخ علیه مؤسسات هسته‌ای، تحت نظارت آژانس قرار نداشتند؛ نه حمله اسرائیل به عراق، نه حملات مربوط به سوریه و نه حتی موارد مرتبط با اوکراین و روسیه هیچ‌کدام از این‌ها تحت نظارت آژانس نبودند و رژیم پادمانی بر آنها حاکم نبود. اما در جمهوری اسلامی ایران، اتفاقی که افتاد حمله به تأسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس بود؛ تأسیساتی که در آژانس ثبت شده و تحت نظارت مداوم قرار داشت. این نخستین‌بار در تاریخ است که چنین رخدادی اتفاق می‌افتد.
وی با اشاره به اینکه آژانس حاضر نشد این حملات را محکوم کند، گفت: نه تنها آژانس، بلکه شورای امنیت نیز از محکوم‌کردن این حملات خودداری کرد. و این دقیقاً مصداق بارز و عینی ضربه‌خوردن حقوق بین‌الملل و مقررات بین‌المللی است. این همان وجه تمایز این حملات به تأسیسات هسته‌ای ثبت‌شده در آژانس است که برای اولین بار در تاریخ رخ داده است.
رئیس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به این پرسش که آیا ۲۲ بازرس در زمان حملات در داخل ایران حاضر بودند، توضیح داد: تعداد کمتری حاضر بودند که خود آژانس تصمیم گرفت که آنها را به خاطر امنیت از ایران خارج کند. آنها همان روزی که حمله شد، ساعت ۸:۳۰ صبح، قرار بود همان روز بازرسی داشته باشند.
اسلامی در پاسخ به این پرسش که سازمان انرژی اتمی چه اقداماتی انجام داده بود تا ما با کمترین تبعات زیست‌محیطی و انسانی، این نقض فاحش قوانین و معاهدات بین‌المللی را از سر گذراندیم و به نظر شما پادمان امروز امن‌تر است یا در خطر بیشتری قرار دارد؟ و آیا آژانس می‌داند چه اتفاقی برای پادمان افتاده با این حملات؟، گفت: متاسفانه از ظرفیت این نظام منسجمی که در آژانس بر اساس قانون و بر اساس اساسنامه آژانس تعریف شده بود، این کشورها کاملاً سوءاستفاده می‌کنند و اجازه نمی‌دهند که یک رفتار حرفه‌ای و مطابق با اساسنامه انجام شود. برای ما این موضوع مهم‌ترین درخواست بوده است.
وی ادامه داد: ما در کنفرانس عمومی سال ۲۰۲۵ در وین پیشنهادی را مطرح کردیم که بشود حمله به تاسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس منع شود که آمریکایی‌ها به شدت مخالفت کردند و اجازه ندادند که اصلاً این موضوع در کنفرانس مطرح شود. یعنی یک موضوع بسیار ساده؛ این اتفاقی که برای ایران افتاد، برای همه کشورها هم می‌تواند رخ بدهد. اطلاعاتی که در اختیار آژانس است، اطلاعات محرمانه است. اطلاعات کشورها نمی‌تواند طعمه باشد برای حریف، برای کسی که به قصد دشمنی با منافع دیگران اقدام می‌کند و آنها را به مخاطره می‌اندازد.
ما با یک تهدید فعال مواجه هستیم
معاون رئیس جمهور با اشاره به اینکه ما تحت یک تهدید مداوم بودیم و همچنان هستیم، گفت: همین امروز هم اگر مشاهده کنید، شاید بیش از ۱۶ مرکز مطالعاتی که عمدتاً در آمریکا و برخی کشورهای اروپایی تعریف شده‌اند، با رصد مداوم، مرتب تولید مسئله و تولید محتوا می‌کنند و فضا را علیه برنامه هسته‌ای ایران تحریک می‌کنند. شما بگویید اگر آمدید و بمباران کردید و موضوع تمام شد، اگر ما نابود شدیم، پس این همه تلاش و این‌همه تهدید روزمره برای چیست؟ کاملاً مشخص است که هدف فقط تأسیسات، یا بحث نظامی و بمب اتم نیست؛ هدف نابود کردن ظرفیت‌هایی است که برای پیشرفت کشور ما موثر است. اولین جایی که اسرائیل آن را بمباران کرد، کارخانه‌ای بود که سوخت صفحه‌ای برای رآکتور تهران تولید می‌کند. رآکتور تهران نیز یک رآکتور تحقیقاتی است که مخصوص تولید رادیودارو است. نخستین نقطه‌ای که مورد اصابت قرار گرفت، همان‌جا بود.
رئیس سازمان انرژی اتمی خاطرنشان کرد: ما چون با یک تهدید فعال مواجه هستیم، تمهیدات زیادی اتخاذ کرده بودیم تا از متخصصان، از سایت‌ها و از انتشار موادی که می‌توانست موجب آلودگی محیط زیست شود و مردم را تحت تأثیر قرار دهد، حفاظت کنیم. این‌ها تمهیداتی بود که طبیعی است از پیش تعیین شده و برای مراقبت اتخاذ شده بود.
حمله به تاسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، اعتبار آژانس را به مخاطره انداخت
رئیس سازمان انرژی اتمی در ادامه گفت: نکته مهم‌تر این است که این اطلاعات در اختیار آژانس بوده است. زمانی که در ساختمان شما آزمایشگاهی وجود دارد که آن آزمایشگاه با مشارکت آژانس تجهیز کردید، تنها همان اتاق که تجهیزات در آن قرار دارد، مورد اصابت قرار گرفته است. چه کسی جز سوءاستفاده از اطلاعات آژانس می‌تواند این گونه دقیق اقدام کند؟
وی با تاکید بر اینکه این موضوع، اعتبار یک سازمان بین‌المللی را به طور جدی تخریب کرده است؛ افزود: به این معنا که تنها تاسیسات ما آسیب ندیده‌اند، بلکه اعتبار یک مرکز و نهاد بین‌المللی که وظیفه آن ترویج عادلانه و همه‌جانبه فناوری هسته‌ای برای تمامی ملت‌هاست، به مخاطره افتاده است.
معاون رئیس جمهور خاطرنشان کرد: در بند ۳ اساسنامه آژانس مشاهده می‌شود که وظیفه آن شامل تشویق، حمایت، وساطت و پیگیری است تا فناوری هسته‌ای به شکل عادلانه در اختیار همه کشورها قرار گیرد. این وظیفه‌ای است که آژانس موظف به انجام آن است، که در اینجا به کم‌کاری‌های گذشته آژانس در قبال کشور ایران اشاره نمی‌کنم اما حتی همین اطلاعات موجود نیز توسط دشمن برداشت شده و به گونه‌ای استفاده شده که در همان ساختمان، در همان اتاق آزمایشگاهی، تجهیزات و وسایل مورد نظر که برای انجام آزمایش‌ها و تجزیه و تحلیل داده‌ها و نتایج فرآیندها استفاده می‌شوند، مورد اصابت قرار گرفته‌اند. این اقدام، اعتبار آژانس را تخریب کرده و نظام حقوق بین‌الملل را در معرض تهاجم قرار داده است.
باید جلوی نفوذ در سازمان های بین المللی گرفته شود
معاون رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه هیچ کشوری به اندازه ایران با جزئیات توافق نامه پادمان درگیر نبوده و آن را تجربه نکرده، گفت: حجمی از نظارت‌هایی که آژانس امروز در دنیا انجام می‌دهد، هم به لحاظ تعداد و هم به لحاظ مصرف منابع، حدود ۸۰ درصد آن در ایران هزینه و در ایران انجام می‌شود. اگر نسبت بازرسی‌ها را نه فقط پادمانی مورد توجه قرار دهید، ظرفیت تأسیسات هسته‌ای ما که در آژانس ثبت شده و کل دارایی هسته‌ای ما را تشکیل می‌دهد، در مقایسه با کل تأسیسات هسته‌ای دنیا حدود ۳ درصد است. اما میزان بازرسی‌هایی که از ما انجام می‌شود حدود ۲۵ درصد، یعنی یک‌چهارم کل بازرسی‌های آژانس است.
اسلامی افزود: در حوزه پادمان نیز ۸۰ درصد هزینه و نظارت پادمانی مربوط به ایران است. یعنی تجربه‌ای که ما امروز از سر گذرانده‌ایم و تجربه کرده‌ایم، برای بسیاری از کشورهای دیگر هنوز رخ نداده است. اگر قرار باشد «قانون جنگل» حاکم شود و این استاندارد دوگانه ادامه پیدا کند، هر روز ممکن است برای کشور دیگری هم چنین اتفاقی بیفتد؛ یعنی سوءاستفاده از نفوذی که برخی کشورها در یک سازمان بین‌المللی دارند.
آژانس تکلیف خود را با مساله حمله به تاسیسات هسته ای تحت نظارت خود مشخص کند
معاون رئیس‌جمهور در ادامه سخنانش گفت: در ماده ۶۸ آژانس، بند ۶۸، «حوادث طبیعی» ذکر شده و برای آن تمهیداتی بیان شده است، اما در خصوص «حمله نظامی» سکوت وجود دارد. اتفاقاً یکی از نقص‌هایی که پیش روی همه کشورهاست همین است. این نقص وجود دارد، و سؤال ما از آژانس این است که شما به‌عنوان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چه تمهید، تدبیر، رویه و دستورالعملی برای مواجهه با سایت‌هایی که مورد حمله نظامی قرار گرفته‌اند دارید؟ چنین چیزی وجود ندارد. این اولین‌بار است که در تاریخ چنین اتفاقی رخ می‌دهد.
وی با تاکید بر اینکه آژانس باید رویه خود را برای این موضوع مهیا کند، گفت: اولاً اگر پذیرفته شده که حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای امری مجاز است، خب این را بیاورند و به‌صراحت بگویند. اگر مجاز نیست، چرا محکوم نمی‌کنند؟ وقتی محکوم نمی‌کنند و هم‌صدا با آنها به ما فشار می‌آورند، خب الان ما چه چیزی را باید ارائه بدهیم؟ شما بمباران سنگین انجام داده‌اید؛ به قول رئیس‌جمهور آمریکا، «۲۱ سال تمرین» کرده‌اید. سنگین‌ترین بمبی که تاکنون در جهان استفاده شده، یعنی GBU-57 را که یک بمب عظیم است آوردید و به تأسیسات هسته‌ای ایران زدید. خب، حالا شما می‌خواهید با حضور در ایران چه چیزی را ارزیابی کنید؟
آژانس با سکوت خود مبنای فشار بیشتر بر ایران را فراهم کرد
معاون رئیس‌جمهور در ادامه گفت: یک عملیاتی را می‌خواهید تحلیل کنید و ببینید این عملیات چه تأثیری داشته است. اگر مواد هسته‌ای ما تحت نظارت شما بوده که بوده و اگر شما در دوره‌های تناوبی مشخص بر روند فعالیت‌ها نظارت می‌کردید و آن فرایند مورد تأییدتان قرار گرفته بود، حالا که این فرایند آسیب دیده است، شما اولین نهادی هستید که در این روند شریک بوده‌اید؛ چون نظارت می‌کردید. بنابراین، همان‌گونه که یک «مدعی‌العموم» عمل می‌کند، باید صریح اعلام کنید که این اقدام نبایستی انجام می‌شده است.
اسلامی خاطرنشان کرد: اما شما نه‌تنها این حملات را محکوم نمی‌کنید، بلکه با سکوت یا همراهی، زمینه فشار بیشتر را هم فراهم می‌کنید. امروز برای ما نکته حائز اهمیت مسائل انسانی، زیست‌محیطی و از همه مهم‌تر مسائل امنیتی است. شرایط امنیتی ما هنوز تغییر نکرده؛ هر روز، در اخبار و گزارش‌ها، می‌بینید که ما دائماً با تهدید مواجهیم. هر روز تهدید می‌شویم که «اگر دست به اقدامی بزنید، دوباره حمله می‌کنیم».
رئیس سازمان انرژی اتمی گفت: در چنین وضعیتی، آیا اصلاً چیزی به نام «حقوق» باقی می‌ماند که بتوان درباره قابلیت اجرا و اثرگذاری آن صحبت کرد؟ ما اکنون با چنین شرایطی مواجهیم و آژانس باید خود را برای این وضعیت تعریف کند. آژانس، پیش از آنکه به دنبال تهیه مدالیته‌ای جدید باشد، باید ابتدا خود را بازتعریف کند و نسبت و مسئولیت خود را در برابر شرایطی که در آن حمله نظامی صورت گرفته و تأسیسات آسیب دیده است، مشخص کند و بر این مبنا با ما وارد گفت‌وگو شود.
ماموریت آژانس مرتبط با قطعنامه ٢٢٣١ پایان یافته است
محمد اسلامی در توضیح وضعیت همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: رابطه ما با آژانس دو بخش داشت، یک بخش مربوط به پادمان و NPT است؛ بخش دیگر نیز به قطعنامه ٢٢٣١ و همان توافق برجام مربوط می‌شود. اکنون با توجه به اینکه سال دهم، از نظر ما از حیث حقوقی، به پایان رسیده و عملاً مأموریت مرتبط با ۲۲۳۱ خاتمه یافته است، در نتیجه مأموریت آژانس نیز پایان یافته محسوب می‌شود. تمام گزارش‌های ماهانه‌ای که آژانس تا امروز منتشر کرده، در واقع مربوط به بررسی انطباق یا عدم انطباق عملکرد با قطعنامه ٢٢٣١ بوده است.
وی ادامه داد: این موضوع مهم‌ترین نکته است؛ عدم انطباق‌هایی که گزارش شده ریشه در رفتار طرف مقابل دارد زیرا آنان به تعهدات خود عمل نکردند. شما وقتی قطعنامه ۲۲۳۱ را نگاه می‌کنید، می‌بینید که ایران در همان عبارت نخست، مجموعه‌ای از محدودیت‌ها را با تمامی شرح‌ها و شروط آورده‌شده، پذیرفته بود؛ آن هم برای اعتمادسازی و در ازای لغو تحریم‌ها اما وقتی این معادله و معامله از سوی طرف مقابل اجرا نشد، طبیعی بود که ایران نیز تا مرحله‌ای که پیش رفته بود، به صورت یک‌جانبه باقی نمانَد و بازگشت از تعهدات را که حق مسلمش بوده اعمال کند. بنابراین وقتی آژانس «عدم انطباق» گزارش می‌دهد، معنایش این نیست که ایران نقض کرده است؛ بلکه ناشی از این است که سند دو پایه دارد و برای ایران ناظر تعیین شده که آژانس است اما برای طرف مقابل هیچ ناظری تعیین نشده که گزارش دهد آنان تکالیفشان را انجام نداده‌اند. همین خلأ باعث شده ایران مظلوم واقع شود و طرف مقابل بلندگوی یک طرفه داشته باشد که هر سه ماه یک بار علیه ایران گزارش «عدم انطباق» منتشر کنند.