در تقویم ما، چهاردهم آبان، روز فرهنگ عمومی نامگذاری شده است. این نام، با این کلیّت و بدون هیچ پیشوند و پسوند، واجد مفهومی عملیاتی و موجب درکی واحد نیست؛ به هر حال لابد مقصد و مقصودی پشت آن بوده‌است، که اجمالاً فرهنگ را بزرگ انگاشته است.
نورنیوز- گروه فرهنگی: ما ناچاریم از ظنّ خود، این مفهوم کلّی را تا حدودی عملیّاتی کنیم؛ دست‌کم بخش‌هایی از معنی فرهنگ را.
فرهنگ، یک مفهوم گسترده شامل باورها، ارزش‌ها و رفتارهاست که مطابق ارزش‌های اجتماعی و هنجارهای موجود در جوامع بشری مطرح شده‌است. فرهنگ همچنین شامل مجموعه‌ای از دانش‌ها، هنرها، قوانین، آداب و رسوم اجتماعی و عادت‌های افراد در یک گروه یا در یک جامعه می‌شود.
اکنون سؤال این است: فرهنگ، زاده و بالیده چه شرایطی است و توسط چه کسان، جریان‌ها و گفتمان‌هایی شکل می‌گیرد، رشد می‌کند، سر بر می‌افرازد، یا سر می‌بازد؟
پاسخ سؤال فوق، موضوع حداقل یک ترم درسی است؛ در عین حال با چند سؤالِ مشخص و موردی دیگر، شاید بتوان به بخشی از جواب دست یافت:
۱ـ زبان فارسی ما به عنوان بخش مهم و تعیین‌کننده‌ای از ایجاد، رشد و انتقال فرهنگی، در روزگار ما چه حال و روزی دارد؟ در مدارس ما این زبان چه جایگاهی دارد؟ در دانشگاه‌های ما از چه نفاستی برخوردار است؟ در پژوهش‌های زبان‌شناختی ما چه سهمی دارد؟ از محاورات کوچه و بازار و مکالمات روزمرّه دیگر نپرسیم!
۲ـ تریبون‌های عمومی در جامعه ما به خصوص تک‌صداهای پر پژواک، چه فرهنگی را ترویج می‌کنند؟ فرهنگ مدارا و مروّت و شفقت، یا خروش مُجارات و شدت و شَقوت؟
۳ـ رسانه عمومی و فراگیر کشور ما چه میزان از ادب و ادبیات را در یکسویه‌گویی‌هایش مراعات می‌کند و چه بازتابی در آینه فرهنگ ایرانی است؟
۴ـ نمایندگان مجلس در نطق‌ها و بگومگوهاشان با خودشان و با غیرخودی‌هاشان، چه میزان فرهنگ شهروندی و پیوند همبستگی و ملاحظات وحدت ملی را پاس می‌دارند؟ اخیراً در تدوین و تصویب طرح‌ها چقدر حقوق و احترام شهروند ایرانی را بر میهمانان محترم غیر ایرانی ترجیح می‌دهند؟
۵ـ رسانه‌داران متکی به قدرتِ آشکار و پنهان، فرهنگ ملّی و تمدّن سرزمینی را در معامله با سیاست‌زدگی‌های روزمرّه چه میزان فرادست می‌نشانند و قیصریه بزرگِ فرهنگ و تمدن ایرانی را فدای دستمال‌های این‌دست‌وآن‌دست‌شونده نمی‌کنند؟
۶- شهرداری‌ها در تمام کشورها، علاوه بر خدمات شهری، ذاتاً مکلّف به ترویج فرهنگ عمومی هستند؛ مقولاتی از قبیل انضباط، نظافت و نزاکت اجتماعی و ارتقای سطح تعاملات و معاملات مدنی و بین‌شهروندی. این مقولات البته به مراتب فراتر از تبلیغات تصویری ـ بیلبوردی و دخالت بیش از حد در سیاست‌ورزی، به خصوص سیاست خارجی است! آیا در شهر ما این تکلیف برآورده است؟
آری! فرهنگ یک نام کلّی است؛ اما در کنامِ مرامش هزار نکته باریک‌تر ز مو را جای داده است.