دیپلماسی استانی، به‌ویژه در شرایط کنونی که ایران با چالش‌های اقتصادی و سیاسی مواجه است، و وضعیت تحریمی را تجربه می‌کند، می‌تواند راهکار مؤثری برای بهبود روابط خارجی و به‌ویژه تقویت مناسبات تجاری با کشورهای همسایه باشد.
نورنیوز- گروه سیاسی: در شرایط پیچیده کنونی که ایران در عرصه بین‌المللی با چالش‌های متعددی از جمله تحریم‌های اقتصادی مواجه است، طراحی راهکارهای نوآورانه برای تقویت روابط خارجی و تسهیل مبادلات تجاری کشور ضروری به نظر می‌رسد. یکی از این راهکارها، بهره‌گیری از ظرفیت دیپلماسی استانی است که به‌ویژه در تعاملات با کشورهای همسایه می‌تواند نقشی کلیدی ایفا کند.
ظرفیت‌های استان‌ها در دیپلماسی اقتصادی
دیپلماسی استانی به‌عنوان یکی از ابزارهای نوین در سیاست خارجی ایران، به‌ویژه در دولت‌های اخیر، و مشخصا در دولت چهاردهم مورد توجه خاص قرار گرفته است. در این رویکرد، مسئولان ارشد استانی، با تکیه بر ویژگی‌ها و ظرفیت‌های خاص مناطق خود، نقش مؤثری در پیشبرد اهداف سیاست خارجی و شکوفای اقتصادی ایفا می‌کنند. دیپلماسی استانی در راستای ثمردهی سیاست همسایگی، به‌ویژه در مرزها و مناطق مستعد اقتصادی، می‌تواند به‌عنوان ابزاری مهم در تحقق اهداف سیاست خارجی کشور عمل کند. از این‌رو، ظرفیت‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی استان‌ها باید به‌طور هدفمند و هم‌راستا با سیاست‌های کلان کشور در جهت تقویت روابط با کشورهای همسایه بهره‌برداری شوند.
استان‌های مختلف کشور به‌ویژه استان‌های مرزی و مناطق دارای ویژگی‌های خاص اقتصادی و تجاری، پتانسیل‌های بی‌نظیری برای تقویت دیپلماسی اقتصادی ایران دارند. به‌عنوان مثال، استان خراسان رضوی با موقعیت جغرافیایی خاص خود، نقش مهمی در ارتباطات تجاری با کشورهای آسیای میانه، افغانستان و چین ایفا می‌کند. استان آذربایجان شرقی نیز می‌تواند چنین نقشی را با کشورهایی مثل ترکیه و جمهوری آذربایجان و ارمنستان برعهده بگیرد. سیستان و بلوچستان به شدت مستعد است که حلقه ارتباطی ایران با پاکستان و افغانستان و هند باشد. سایر استان‌ها هم به تناسب اقلیم و موقعیت ژئوپلیتیک خود قادر به انجام چنین پیوندهایی هستند. استان‌ها علاوه بر ظرفیت‌های اقتصادی، می‌توانند در زمینه‌های فرهنگی، گردشگری و حتی مسائل زیست‌محیطی نیز روابط مؤثری با کشورهای همسایه برقرار کنند.
دولت با ایجاد ساختارهایی همچون ستاد دیپلماسی استانی و تشکیل کارگروه‌های تخصصی در وزارت خارجه و سایر وزارت‌خانه‌ها و تشکیلات اداری کشور، تلاش دارد تا اختیارات بیشتری به استانداران و مقامات محلی واگذار کند. این رویکرد باعث خواهد شد که تصمیمات در سطح استان‌ها متناسب با نیازهای محلی و فرصت‌های موجود اتخاذ شود. بر اساس تجربه‌ها، استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی در این فرآیند، به‌ویژه در استان‌های مرزی، می‌تواند در تسهیل تجارت و روابط اقتصادی تأثیر به‌سزایی داشته باشد.
تمرکز بر مرزها و انتقال اختیارات به استان‌ها
یکی از چالش‌های اصلی در توسعه دیپلماسی استانی، مسئله واگذاری اختیارات به استانداران و مقامات محلی است. اگر اختیارات لازم و قانونی به استان‌ها و مقامات محلی واگذار نشود، فرآیندهای دیپلماسی استانی با مشکلاتی مواجه خواهند شد. در این راستا، لازم است که استانداران به‌عنوان مدیران اجرایی در استان‌ها، نقشی پررنگ‌تر در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای سیاست‌های خارجی ایفا کنند. این امر به‌ویژه در استان‌های مرزی که بسیاری از تعاملات تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای همسایه از آنجا آغاز می‌شود، اهمیت ویژه‌ای دارد.
برخی کارشناسان و صاحب نظران مسائل قومی، البته بر اساس تجربه‌هایی هشدار داده‌اند که واگذاری اختیارات دولت به استان‌ها می تواند به مخاطرات مهمی بینجامد و زمینه را برای عملی شدن نوعی از فدرالیسم مهیا کند. این صاحب نظران با اشاره به برخی زمینه های عینی و ذهنی، چنین مخاطره‌ای را محتمل و چه بسا نزدیک می‌شمارند. در مقابل، چهره‌های ارشد دولت تاکنون چند بار از نظارت دقیق بر نحوه واگذاری اختیارات به استان‌ها سخن گفته‌اند و وقوع آن پیامدها را دور از واقعیت برشمرده‌اند.
برای موفقیت دیپلماسی استانی، ضروری است که مقامات استانی آموزش‌های لازم در زمینه پروتکل‌های دیپلماتیک و مسائل بین‌المللی را دریافت کنند. در این راستا، وزارت امور خارجه باید همکاری نزدیکی با دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی در استان‌ها داشته باشد تا این نهادها نقش مؤثری در تربیت دیپلمات‌های محلی ایفا کنند. همچنین، به‌منظور تسهیل روابط تجاری، ایجاد زیرساخت‌های مناسب در مرزها و گمرک‌ها، از جمله تقویت کریدورهای ترانزیتی، ضروری به نظر می‌رسد.
علاوه بر دیپلماسی اقتصادی، دیپلماسی فرهنگی نیز می‌تواند در تقویت روابط با کشورهای همسایه و سایر کشورها موثر باشد. استان‌ها، به‌ویژه مناطقی که دارای جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی هستند، می‌توانند از این ظرفیت‌ها برای جذب گردشگران و گسترش تبادلات فرهنگی استفاده کنند.
دیپلماسی استانی، به‌ویژه در شرایط کنونی که ایران با چالش‌های اقتصادی و سیاسی مواجه است، و وضعیت تحریمی را تجربه می‌کند، می‌تواند راهکار مؤثری برای بهبود روابط خارجی و به‌ویژه تقویت مناسبات تجاری با کشورهای همسایه باشد. با تمرکز بر ظرفیت‌های محلی، واگذاری اختیارات به استان‌ها و تقویت زیرساخت‌ها، ایران می‌تواند نقش مؤثری در دیپلماسی منطقه‌ای ایفا کرده و از فرصت‌های اقتصادی و تجاری استان‌ها بهره‌برداری کند. این رویکرد نه‌تنها به گسترش تجارت و روابط اقتصادی کمک می‌کند بلکه می‌تواند به تقویت هویت فرهنگی و اجتماعی ایران در سطح منطقه‌ای و جهانی منجر شود.