رئیس سازمان نظام پرستاری اعلام کرد کمبود شدید پرستار در کشور باعث شده برخی بخش‌های بیمارستانی افتتاح نشوند. در تهران، صندلی‌های جذب پرستار خالی مانده‌اند، چرا که هزینه بالای مسکن، نگهداشت نیروها را دشوار کرده و فشار مضاعف بر پرستاران فعلی وارد می‌کند.
نورنیوز- گروه اجتماعی: در سال‌های اخیر، مسئلۀ کمبود شدید پرستار در کشور به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های نظام سلامت و افکار عمومی تبدیل شده است؛ بحرانی که نه‌تنها کیفیت خدمات درمانی را تحت تأثیر قرار داده، بلکه فشار طاقت‌فرسایی را نیز بر دوش نیروهای شاغل در مراکز درمانی گذاشته است. این کمبود موجب افزایش ساعات کاری پرستاران، اضافه‌کاری‌های اجباری، فرسودگی شغلی، کاهش رضایت بیماران و حتی بروز خطاهای انسانی در فرآیند درمان می‌شود.
کارشناسان حوزه سلامت معتقدند که نسبت پرستار به بیمار در کشور، با استانداردهای جهانی فاصله‌ای معنادار دارد؛ طبق اعلام وزارت بهداشت کشور با کمبود حداقل 100 هزار پرستار مواجه است و هر تخت بیمارستانی به طور میانگین، کمتر از یک بیمار دارد.
از سوی دیگر، فرآیند جذب و به‌کارگیری نیروی جدید پرستاری نیز با مشکلات جدی روبه‌روست. محدودیت‌های بودجه‌ای و نبود برنامه‌ریزی منسجم و پایدار برای جذب نیروها در مناطق مختلف کشور باعث شده است که حتی با وجود فارغ‌التحصیلان جویای کار در رشته پرستاری، جذب مؤثر نیروها به کندی پیش برود. در عین حال نظام سلامت کشور با پدیده مهاجرت نیروهای جوان، ترک خدمت نیروهای رسمی و بازنشستگی نیروهای قدیمی مواجه است که به کمبودهای موجود دامن می‌زند. این در حالی است که بیمارستانها و مراکز درمانی به‌شدت به نیروی انسانی تازه‌نفس نیاز دارند تا بتوانند پاسخگوی حجم بالای بیماران باشند.
در همین راستا به مناسبت سالروز ولادت با سعادت حضرت زینب (س) و روز پرستار در خبرگزاری تسنیم میزبان آقای دکتر احمد نجاتیان، رئیس کل سازمان نظام پرستاری کشور بودیم تا به بررسی مشکلات و مسائل موجود در حوزه جذب و نگهداشت نیروهای پرستاری و کاهش کیفیت خدمات درمانی ناشی از این مشکلات بپردازیم.
مشروح بخش‌های اول و دوم این گفت‌وگو با عناوین آموزش بی‌حساب‌وکتاب پرستار، هدیه ایران به کشورهای پیشرفته و میانگین معوقات پرستاران به 6 ماه رسیده است در خبرگزاری تسنیم منتشر شد.
مشروح بخش سوم این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
در حال حاضر در نظام سلامت با تناقض عجیبی مواجه هستیم، از سویی کمبود شدید پرستار را در کشور شاهد هستیم و از سوی دیگر با عدم جذب پرستاران یا عدم ماندگاری آنها مواجهیم، این کمبود پرستار ریشه در چه دارد و آیا وزارت بهداشت، سازمان نظام پرستاری و سازمان اداری و استخدامی به توافق بر سر استاندارد پرستار به ازای جمعیت یا تخت بیمارستانی رسیده‌اند؟
در حال حاضر با کمبود 100 هزار پرستار در بیمارستان‌های کشور مواجهیم اما الان از نظر سازمان اداری و استخدامی، در برخی مناطق کشور مازاد پرستار داریم! در حالی که در عمل و در بیمارستانها با کمبود واقعی پرستار مواجه هستیم. دلیل این تفاوت، اختلاف در استانداردهاست. سازمان اداری و استخدامی برای هر تخت بیمارستانی، به‌طور کلی 2.5 نفر نیرو در نظر می‌گیرد، در حالی که ما معتقدیم به ازای هر تخت بیمارستانی حداقل 1.8 پرستار باید وجود داشته باشد و 2.5 نفر کادر پرستاری به ازای هر تخت باید داشته باشیم. درواقع، از سویی اختلاف قابل توجهی میان دیدگاه‌ها وجود دارد. از طرفی دیگر، بسیاری از بیمارستان‌های کشور چارت سازمانی قدیمی دارند. برای مثال، بیمارستانی با 150 تخت افتتاح شده اما اکنون با بیش از 300 تخت فعالیت می‌کند، اما سازمان اداری و استخدامی هنوز همان ظرفیت 150 تخت را مبنا قرار می‌دهد.
ما در کارگروه ویژه پرستاری ریاست جمهوری نیز این موضوع را پیگیری و مطرح کرده‌ایم، چون تا زمانی که عدد و استاندارد مورد توافق چند سازمان با هم به تأیید نرسد، این مشکل ادامه خواهد داشت. این کارگروه ویژه می‌تواند پیشنهادهایی را برای تصویب به دولت ارسال کند. در کارگروه ویژه، نمایندگان سازمان‌ها حضور دارند و پیشنهادی ارائه شده که تا حدی پذیرفته شده، ولی هنوز مشخص نشده کدام سازمان موظف است نُرم و استانداردها را به‌روزرسانی کند. ما تلاش می‌کنیم از سایر بندهای قانونی برای تحقق این هدف استفاده کنیم.
از سوی دیگر باید توجه داشت که حدود 70 درصد پرستاران کشور خانم و عمدتاً نیز جوان هستند. به طور کلی میانگین سابقه کار آنها 10 سال است یعنی این گروه معمولاً در سنین 30 تا 35 سالگی هستند که سن باروری و تشکیل خانواده به شمار می‌رود و بنابراین بسیاری از پرستاران که بانوان هستند ازدواج می‌کنند و فرزنددار می‌شوند. در این زمینه، قانون «جوانی جمعیت» محدودیت‌هایی در محل کار و جایگزینی نیرو برای دوران مرخصی زایمان ایجاد کرده است. مثلاً بعد از زایمان، اجازه استخدام نیروی جایگزین داده نمی‌شود. همین امر باعث فشار مضاعف بر سایر نیروها شده است. در برخی بیمارستانها تعدادی از پرستاران در مرخصی زایمان یا کاهش ساعت کاری هستند که منجر به افزایش فشار بر همکاران دیگر می‌شود. در بیمارستان‌های دولتی نیز برخلاف برخی مراکز خصوصی، امکان استفاده از نیروی موقت جایگزین وجود ندارد.
کمبودهای نیروی ناشی از این مشکلات، منجر به تعطیلی بیمارستانها یا بخش‌های بیمارستانی نیز شده است؟
بله برای مثال در تهران کمبود نیرو مشهود است؛ برخی پرستاران به دلیل هزینه بالای زندگی در پایتخت، ترجیح می‌دهند در شهرستان‌ها کار کنند، چون با وجود اضافه‌کاری، درآمدشان در تهران مقرون‌به‌صرفه نیست. این مسئله منجر به تعطیلی برخی بخش‌ها در بعضی از بیمارستان‌های پایتخت نیز شده است و روز به روز نیز ابعاد این قضیه گسترده‌تر می‌شود.
البته در حال حاضر، تعطیلی بیمارستان به دلیل کمبود پرستار نداریم اما بخش‌هایی وجود دارند که آماده افتتاح هستند اما به دلیل کمبود پرستار هنوز فعال و افتتاح نشده‌اند.
ایجاد پانسیون یا خوابگاه برای پرستاران می‌تواند به افزایش نگهداشت پرستاران در تهران کمک کند؟
ایجاد پانسیون یا خوابگاه برای پرستاران به‌تنهایی راه‌حل مؤثری نیست، چون در شهرهای مختلف تأثیرات متفاوتی دارد. باید بسته‌ای جامع شامل مشوق‌های مالی و تعرفه‌ای و ساخت پانسیون و خوابگاه و تأمین مسکن و ... تدوین شود. مثلاً همان‌طور که برای مناطق محروم تعرفه ترجیحی در نظر گرفته شده، باید برای کلانشهرهایی مانند تهران نیز مشوق‌هایی ایجاد شود تا پرستاران تمایل به ماندن داشته باشند. مسئله گرانی مسکن در تهران به یک مشکل جدی برای جذب و استخدام پرستاران تبدیل شده و به همین علت پرستاران در آزمون‌های استخدامی بیمارستان‌های تهران شرکت نمی‌کنند.
می‌توان گفت یکی از مواردی که شاید بتواند به افزایش درآمد پرستاران و ماندگاری آنها در کلانشهرهایی مانند تهران کمک کند، توسعه خدمات پرستاری در منزل است؟
البته؛ توسعه خدمات پرستاری در منزل راهکاری ضروری است؛ هم برای کاهش هزینه‌ها و هم برای بهبود کیفیت خدمات برای مردم زیرا بسیاری از بیماران نیاز به مراقبت در منزل دارند، از سوی دیگر مراقبت در منزل انعطاف‌پذیرتر است و پرستاران می‌توانند در زمان‌های دلخواه کار کنند بنابراین مراقبت در منزل می‌تواند علاوه بر کمک به افزایش درآمد پرستاران باعث ایجاد تنوع در محیط کاری آنها نیز شود اما بیشترین نفع آن برای جامعه است.
پوشش بیمه‌ای این خدمات به کجا رسیده است؟
این خدمات پرستاری در منزل در حال حاضر تعرفه مصوب دارد، اما رقم آن پایین است. پیشنهاد شده در بودجه 1405 پوشش بیمه‌ای این خدمات گسترش یابد تا این مسئله بیشتر قابل اجرا شود.
گاهاً مردم با مبالغ بالایی در زمینه دریافت خدمات مراقبت پرستاری در منزل مواجه می‌شوند، آیا این تعرفه‌های مصوب در همه مراکز دارای مجوز از سوی وزارت بهداشت، به طور دقیق رعایت می‌شود؟
در برخی از این مراکز این تعرفه‌ها متأسفانه رعایت نمی‌شود زیرا تعرفه‌ها به قیمت‌های واقعی نزدیک نیستند.
مراکز زیادی نیز وجود دارند که تحت عنوان «پرستاری از سالمند» فعالیت می‌کنند و گاه بدون پرسنل تخصصی خدمات ارائه می‌دهند و مشکلاتی نیز برای سالمندان ایجاد می‌کنند، راهکار تشخیص مراکز دارای مجوز از مراکز مراقبت پرستاری در منزل چیست؟
برخی از این مراکز مجوز شرکت خدماتی را از وزارت کار دریافت کرده‌اند یعنی باید خدمات شست و شو و نگهبانی و سرایداری و نظافت و... ارائه بدهند اما متأسفانه در قالب خدمات، نیروی مراقبتی و پرستار نیز می‌فرستند و گاهاً نیز شاهدیم که این افراد بدون تخصص تخلفاتی را انجام داده و سالمندان را گرفتار می‌کنند. ممکن است برخی سالمندان نیاز به یکسری خدمت داشته باشند از جمله آشپزی و جابجا شدن در منزل و ... که این موضوعات نیاز به پرستار یعنی کسی که در رشته پرستاری تحصیل کرده ندارد و افراد زیادی که سرایدار و نظافتچی و ... هستند می‌توانند از این سالمندان مراقبت کنند که این موضوع به حوزه ما مرتبط نمی‌شود اما در مواردی که نیاز به تزریقات، درمان و مراقبت پرستاری در منزل وجود دارد باید افراد از مراکز مراقبت پرستاری در منزل خدمت دریافت کنند که در حال حاضر در کشور حدود 1600 مرکز مجاز مراقبت پرستاری در منزل فعال است، اگر خدمات این مراکز تحت پوشش بیمه قرار گیرد، مردم به‌طور طبیعی به مراکز مجاز مراجعه خواهند کرد و فعالیت مراکز غیرقانونی کاهش می‌یابد.
برای تشخیص مراکز دارای مجوز از مراکز فاقد مجوز نیز، قرار است فهرست مراکز مجاز مراقبت پرستاری نیز در اپلیکیشن "پرستار من" منتشر شود. در سامانه نظام پرستاری نیز، با وارد کردن کد نظام پرستاری و نام فرد، می‌توان اعتبار او را بررسی کرد که به شناسایی پرستاران مجاز کمک خواهد کرد.
گاهاً شنیده می‌شود که برای جبران کمبود پرستار در برخی بیمارستانها، از نیروهای پرستار اتباع خارجی استفاده می‌شود، این موضوع را تأیید می‌کنید؟
طبق استعلام ما، تعداد پرستارانی که اتباع خارجی و دارای مجوز رسمی کار هستند، زیر 20 نفر است، طبق قانون اگر اتباع بخواهند در ایران کار کنند باید مجوز وزارت کار را دریافت کنند اما در عمل تعدادی پرستار خارجی در بیمارستانها مشغول به کارند که اتباع خارجی‌ای هستند که مجوز قانونی ندارند و هیچ جا نیز نامی از آنها ثبت نشده است که ما این موضوع را به مجلس نیز اطلاع داده‌ایم چرا که این افراد بیمه و مهر نظام پرستاری ندارند و حقوق کمتری دریافت می‌کنند که تخلف محسوب می‌شود.
یکی دیگر از مواردی که منجر به کاهش تعداد پرستاران شده مهاجرت و ترک خدمت نیروهای پرستاری است. آمار مهاجرت‌ها در سال‌های اخیر چه روندی را طی کرده است؟
طی دو سال گذشته میزان مهاجرت‌ها حدود 30 درصد کاهش یافته است. البته موضوع مهاجرت پرستاران تنها به مسائل نظام سلامت مربوط نیست، بلکه تحت تأثیر شرایط اجتماعی و اقتصادی کشور است. در دوره‌هایی که امید اجتماعی افزایش می‌یابد، تمایل به مهاجرت کاهش می‌یابد. با این حال، برخی کشورها مانند آلمان فعالانه برای جذب پرستاران ایرانی اقدام می‌کنند و هزینه مهاجرت نیز برای پرستاران رقم چشمگیری نیست که باعث می‌شود برخی پرستاران تمایل به مهاجرت پیدا کنند. در این زمینه، مهم‌ترین عامل مهاجرت، نارضایتی اقتصادی و کمبود انگیزه شغلی است و باید با بهبود شرایط معیشتی و کاری پرستاران و ایجاد جذابیت‌های شغلی از ادامه این روند جلوگیری کرد.
برای مثال یکی از همکاران ما که سی سال سابقه کار دارد، به‌تازگی از آلمان پذیرش گرفته است. این نشان می‌دهد که پرستاران ایرانی حتی پس از سی سال خدمت، همچنان توان و تجربه لازم برای ادامه کار را دارند و بنابراین باید از ظرفیت آنها نیز استفاده و تلاش کنیم تا بتوانیم آنان را در سیستم نگه داریم؛ چرا که جایگزینی نیروهای باتجربه عملاً ممکن نیست و جذب نیروی جدید به‌راحتی انجام نمی‌شود.
یکی از موضوعاتی که پرستاران از آن همواره گلایه می‌کنند و مدعی هستند درآمد آنها را کاهش داده کسر مالیات از حقوق آنهاست؛ چندین بار نیز وزارت بهداشت و سازمان نظام پرستاری درخواست‌هایی برای معافیت مالیاتی یا کاهش مالیات پرستاران را ارائه کرده‌اند؛ نتیجه این درخواست‌ها چه بوده است؟
مالیات از درآمد پرستاران به‌صورت پلکانی کسر می‌شود و هرچه حقوق افزایش یابد مالیات بیشتر می‌شود. این در حالی است که در دیگر مشاغل مالیات 10 درصد است اما در گروه‌های پرستاری مالیات پلکانی محاسبه می‌شود. طبق قانون بودجه، اضافه کار جزو مالیات 10 درصد محسوب می‌شود اما ظاهراً سازمان امور مالیاتی این بخش از درآمد پرستاران را نیز مشمول مالیات پلکانی کرده است. در همین راستا سازمان نظام پرستاری اپلیکیشنی به نام «پرستار من» طراحی کرده که پرستاران می‌توانند مالیات قانونی خود را محاسبه کنند و در صورت دریافت مبلغ بیشتر، شکایت ثبت نمایند.
سازمان نظام پرستاری در اقدامی دیگر، همچنین از سازمان امور مالیاتی به دلیل کسر مالیات از کارانه نیز در دیوان عدالت اداری شکایت کرده‌است زیرا برداشت و تفسیر ما از قانون بودجه این است که کارانه نیز مانند اضافه کار باید مشمول مالیات 10 درصدی شود و ما این موضوع را با سازمان امور مالیاتی مکاتبه کردیم اما نتیجه نداد و بنابراین این مرجع قانونی باید حکم صادر کند که تفسیر درست کدام است.
در حال حاضر میزان جذب پرستاران در آزمون استخدامی وزارت بهداشت چه میزان تعیین شده و باید چه مقدار باشد؟
سالانه 13 تا 15 هزار دانشجوی پرستاری تربیت می‌شوند اما دولت در پنج سال گذشته، به‌طور متوسط سالانه فقط 4 تا 5 هزار پرستار استخدام کرده است. یعنی حدود 10 هزار پرستار بدون برنامه جذب باقی مانده‌اند. در آزمون استخدامی وزارت بهداشت، حدود 11 هزار پرستار قرار است جذب شوند اما در تهران تعدادی صندلی برای جذب پرستاران خالی مانده است چرا که تأمین مسکن در تهران برای پرستاران آنقدر هزینه دارد که با درآمدهای کنونی مقرون به صرفه نیست. سازمان امور اداری و استخدامی باید به نظر کارشناسی وزارت بهداشت و نهادهای حرفه‌ای سلامت در این زمینه توجه جدی کند.
بسیاری از پرستاران در دوران جنگ نیز حضور فعالی در مراکز درمانی کشور داشتند؛ آیا پاداشی بابت ارائه خدمات آنها در ایام جنگ 12 روزه به پرستاران داده شد؟
تاکنون آنچه به طور رسمی اعلام شده و ما نیز پیگیری کردیم پنج نفر در ایام جنگ 12 روزه به شهادت رسیدند و ایثارگری پرستاران در آن دوران کم‌نظیر بود. آنان در حالی‌که بسیاری از شهرها تخلیه شده بود، در مناطق درگیر جنگ ماندند و خدمت کردند اما متأسفانه پس از جنگ، از بسیاری از آنان دلجویی و تقدیر شایسته‌ای صورت نگرفت. در برخی مراکز، حتی برای دوازده روز تلاش بی‌وقفه‌ی پرستاران، پاداش خاصی پرداخت نشد.
خبر خوش شما برای روز پرستار امسال چه خواهد بود؟
ما در حال آماده‌سازی طرحی برای مجلس هستیم تا «قانون جامع مراقبت‌های پرستاری» تصویب شود. در این قانون، موضوعاتی مانند تعیین استاندارد خدمات، نحوه نظارت و نقش سازمان نظام پرستاری به‌صورت مشخص دیده شده است. هدف این است که از چرخه‌ی تکرار مشکلات خارج شویم و به کیفیت خدمات پرستاری نیز به‌صورت جدی بپردازیم.
خبر خوش این است که نتایج کمیته پیگیری ویژه پرستاری در حال نهایی شدن است.جلسات جدی برگزار شده و پیشنهادات نهایی اکنون روی میز وزیر بهداشت قرار دارد.
در صورت تأیید و ارسال به دولت، می‌تواند گام مهمی در بهبود وضعیت پرستاران کشور باشد.
یکی از اهدافی که سازمان نظام پرستاری دنبال می‌کند افزایش کیفیت ارائه خدمات پرستاری است؛ آیا با وجود مشکلات فعلی می‌توان انتظار افزایش کیفیت خدمات پرستاری را نیز داشت؟
برخی معتقدند تا زمانی که مشکلات معیشتی و کمبود نیرو حل نشود، نباید وارد حوزه کیفیت شویم اما ما می‌گوییم اگر منتظر بمانیم، سال‌ها از اصلاح بازمی‌مانیم.
باید هم‌زمان با اصلاح معیشت، نظارت حرفه‌ای و ارتقای کیفیت خدمات را هم پیش ببریم.
در دنیا، نهادی وجود دارد به نام «شورای پرستاری» که وظیفه‌اش تعیین شرح وظایف، تدوین استانداردها، نظارت بر عملکرد و رسیدگی به خطاهای حرفه‌ای است اما در ایران، این مسئولیت‌ها میان بخش‌های مختلف وزارت بهداشت پراکنده است بنابراین لازم است این ساختارها تجمیع و هماهنگ شوند تا یک نظام تنظیم مقررات واحد برای پرستاری شکل بگیرد و ارائه خدمات کیفیت بهتری پیدا کند. در حال حاضر اجرای تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری در برخی موارد اندکی باعث افزایش پرداخت از جیب مردم شده است اما حدود 90 درصد هزینه‌ها را بیمه‌ها پرداخت می‌کنند و 10 درصد بر عهده مردم است و باید مواردی از این قبیل نیز مورد توجه بیمه‌ها قرار بگیرد.