با وجود میزبانی سالانه میلیون‌ها زائر ایرانی و خارجی، گردشگری قم هنوز با جایگاه واقعی خود فاصله دارد. کارشناسان معتقدند تحقق توسعه پایدار این بخش نیازمند نگاهی اقتصادی، حمایت مؤثر دولت و مشارکت فعال بخش خصوصی است.
نورنیوز- گروه اجتماعی: استان قم به‌عنوان دومین قطب زیارت کشور پس از مشهد مقدس، سالانه میزبان میلیون‌ها زائر ایرانی و خارجی است اما با این حال، کارشناسان معتقدند که بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصادی گردشگری در این استان هنوز با جایگاه واقعی آن فاصله دارد.
در سند توسعه استان، «زیارت و گردشگری» به‌عنوان محور اصلی رشد و اشتغال تعریف شده و برنامه هفتم توسعه نیز بر ضرورت افزایش سهم قم از گردشگری زیارتی تأکید دارد.
با وجود جایگاه ویژه قم در جغرافیای زیارت، سهم اقتصادی این صنعت در تولید ناخالص استان پایین است و هنوز بخش عمده‌ای از ظرفیت‌های فرهنگی، طبیعی و تاریخی آن ناشناخته مانده است.
مناطق جنوبی و غربی استان، جاذبه‌هایی دارند که بسیاری از زائران حتی نامشان را نشنیده‌اند و همین ناآشنایی موجب شده میانگین اقامت گردشگران در قم از چند ساعت فراتر نرود که معرفی هدفمند این ظرفیت‌ها می‌تواند اقامت زائران را افزایش داده و به رونق اقتصاد محلی منجر شود.
طبق برنامه‌های کلان کشور، قرار است ظرفیت گردشگری زیارتی تا پایان برنامه هفتم توسعه دو و نیم برابر افزایش یابد و در این میان، بخش خصوصی نقش کلیدی در اجرای پروژه‌های زیرساختی و ارائه خدمات خلاقانه بر عهده دارد، در حالی که وظیفه سیاست‌گذاری و نظارت بر دوش دولت است که هم‌افزایی این دو بخش می‌تواند به جهش کمی و کیفی در حوزه گردشگری قم منجر شود.
از سوی دیگر، برنامه‌ریزی برای به‌روزرسانی سند توسعه گردشگری قم با رویکرد اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در دستور کار قرار دارد که هدف این طرح، تطبیق زیرساخت‌های گردشگری با ظرفیت‌های واقعی استان و ایجاد مسیرهای تازه برای سرمایه‌گذاران است.
اجرای پروژه‌های ارتباطی همچون تکمیل خط ریلی، احداث کمربندی‌های جدید و توسعه فرودگاه قم از جمله طرح‌های راهبردی این حوزه به شمار می‌رود که بیش از ۹۰ درصد اهداف آن مستقیماً به گردشگری مربوط می‌شود.
در بخش اقامت نیز احداث چند هتل پنج‌ستاره و ایجاد مجموعه‌های بوم‌گردی و بوتیک‌هتل‌ها در بافت تاریخی قم آغاز شده و آزادسازی و سامان‌دهی بافت ۳۵۰ هکتاری تاریخی شهر قرار است این محدوده را به یکی از قطب‌های جدید گردشگری فرهنگی و تاریخی تبدیل کند.
تحقق توسعه پایدار در این صنعت بدون ثبات در قوانین و حمایت مؤثر از سرمایه‌گذاران امکان‌پذیر نیست و تغییرات پی‌درپی مقررات، بروکراسی اداری و نبود ضمانت‌های کافی برای بازگشت سرمایه، از موانع اصلی رشد این بخش عنوان می‌شود که فعالان بخش خصوصی خواستار بازنگری در سیاست‌های حمایتی و تسهیل فرآیندهای سرمایه‌گذاری شده‌اند.
ایران در میان ده کشور برتر جهان از نظر جاذبه‌های گردشگری قرار دارد و قم به عنوان یکی از قطب‌های اصلی زیارت، می‌تواند سهم قابل توجهی در جذب گردشگران مذهبی و سلامت ایفا کند.
در سال گذشته، بیش از ۷ میلیون گردشگر خارجی وارد کشور شدند که حدود نیمی از آنان از کشور عراق بودند و بیش از سه و نیم میلیون نفرشان شهر قم را به عنوان مقصد زیارتی انتخاب کردند.
در حال حاضر، استان قم دارای بیش از ۶۰۰ مرکز و تأسیسات گردشگری شامل هتل‌ها، هتل‌آپارتمان‌ها، خانه‌مسافرها، دفاتر خدمات مسافرتی و مجتمع‌های گردشگری است که با این حال، ضریب اشغال مراکز اقامتی استان در نیمه نخست سال تنها حدود ۴۰ درصد بوده که نشان می‌دهد مشکل اصلی، نه کمبود تخت و اقامتگاه بلکه ضعف در زیرساخت‌ها و جاذبه‌های مکمل زیارت است.
میانگین ضریب اشغال هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌های استان تنها ۴۰ درصد بوده است
عماد محمودپور رئیس جامعه هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌های استان قم با اشاره به وضعیت نامطلوب ضریب اشغال واحدهای اقامتی در نیمه نخست امسال اظهار کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که در شش‌ماهه ابتدایی سال جاری، میانگین ضریب اشغال هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌های استان تنها ۴۰ درصد بوده است، از این‌رو مشکل اصلی گردشگری قم کمبود تخت نیست، بلکه کمبود زیرساخت‌های مناسب و فرسودگی تأسیسات اقامتی است که نیازمند بازسازی فوری و حمایت جدی از سوی دولت است.
وی در ادامه با ابراز نگرانی از شرایط اقتصادی حاکم بر بخش گردشگری افزود: بسیاری از سرمایه‌گذاران فعال در صنعت اقامت قم تنها به دلیل ارادت و عشق به حضرت فاطمه معصومه (س) وارد این عرصه شده‌اند، نه به‌خاطر منافع اقتصادی، اما اگر دولت و نظام بانکی حمایت‌های وعده داده شده را به‌صورت واقعی و مؤثر اجرا نکنند، حتی همین زیرساخت‌های فعلی نیز به مرور از بین خواهد رفت.
وی با تأکید بر لزوم تخصیص عملی تسهیلات مصوب خاطرنشان کرد: حمایت مالی هدفمند از فعالان گردشگری می‌تواند ضمن جلوگیری از رکود بیشتر در صنعت اقامت، زمینه بازسازی هتل‌ها و ارتقای کیفیت خدمات گردشگری را فراهم سازد.
رئیس جامعه هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌های استان قم همچنین با اشاره به وضعیت توسعه‌نیافتگی ظرفیت‌های گردشگری این استان تصریح کرد: قم در مقایسه با استان‌هایی همچون خراسان رضوی و شهر مشهد، در زمینه گردشگری نیازمند نگاه توسعه‌ای جدی است و در حال حاضر گردشگری قم تک‌محصولی است و اغلب زائران خارجی استان از کشورهای حوزه خلیج فارس هستند و اگر می‌خواهیم گردشگری قم پویا و اثرگذار شود، باید خدمات متنوع‌تر، مدرن‌تر و در شأن زائران ارائه شود.
محمودپور با تأکید بر نقش تعامل مسئولان با بخش خصوصی در رونق گردشگری گفت: برای حفظ و تقویت زیرساخت‌های فعلی، رفتار مسئولان با سرمایه‌گذاران باید منصفانه، حمایتی و تشویق‌کننده باشد تا دیگران نیز برای ورود به این عرصه انگیزه پیدا کنند؛ در غیر این صورت، ظرفیت‌های فعلی نیز رو به ضعف خواهد رفت.
وی ضمن قدردانی از استاندار قم به دلیل پیگیری مسائل حوزه گردشگری و رفع مشکل فرودگاه قم اظهار کرد: سال‌ها پروژه فرودگاه قم در بلاتکلیفی قرار داشت، اما با پیگیری و تلاش استاندار روند اجرایی آن از سر گرفته شد و گام نخست در مسیر توسعه گردشگری استان برداشته شد، با این حال افتتاح فرودگاه پایان کار نیست و قم ظرفیت بسیار بیشتری برای جذب زائران و گردشگران داخلی و خارجی دارد که باید به شکلی هدفمند مورد استفاده قرار گیرد.
رئیس جامعه هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌های استان قم خاطرنشان کرد: توسعه واقعی گردشگری قم نیازمند تصمیم‌گیری‌های راهبردی، حمایت مؤثر دولت، تخصیص تسهیلات بانکی و هم‌افزایی میان دستگاه‌های اجرایی و بخش خصوصی است تا این استان مذهبی بتواند جایگاه شایسته خود را در عرصه گردشگری ملی و بین‌المللی باز یابد.
حضور سه میلیون و ۵۰۰ هزار گردشگر زیارتی در قم
محمد گنج‌خانلو رئیس انجمن حرفه‌ای مجتمع‌های گردشگری، تفریحی و سفره‌خانه‌های سنتی استان قم نیز با اشاره به آمار ورود گردشگران خارجی به کشور در یک سال گذشته گفت: طبق آمارهای رسمی، بیش از ۷ میلیون و ۴۲۵ هزار گردشگر خارجی وارد ایران شده‌اند که از این میان، حدود ۵۰ درصد از کشور عراق بوده‌اند.
وی افزود: از این تعداد، نزدیک به سه میلیون و ۵۰۰ هزار گردشگر زیارتی با هدف زیارت حرم مطهر حضرت معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران، وارد شهر قم شده‌اند.
وی با تأکید بر لزوم نگاه علمی و کارشناسی در مدیریت گردشگری کشور تصریح کرد: توسعه صنعت گردشگری بدون آموزش نیروی انسانی متخصص، برنامه‌ریزی دقیق، حفظ محیط‌زیست و احترام به فرهنگ بومی امکان‌پذیر نیست و گردشگری در ذات خود یک تعامل فرهنگی و انسانی است و برای موفقیت در این عرصه باید فرهنگ احترام متقابل میان ملت‌ها تقویت شود.
گنج‌خانلو با اشاره به چشم‌انداز توسعه گردشگری در استان قم گفت: با بهره‌برداری از فرودگاه بین‌المللی قم در دو سال آینده و گسترش زیرساخت‌های اقامتی، شرایط برای افزایش ورود گردشگران خارجی بیش از گذشته فراهم خواهد شد.
وی تأکید کرد: تحقق این اهداف نیازمند همکاری نزدیک میان دولت، بخش خصوصی و نظام بانکی کشور است تا تسهیلات لازم در اختیار فعالان این بخش قرار گیرد.
رئیس انجمن حرفه‌ای مجتمع‌های گردشگری، تفریحی و سفره‌خانه‌های سنتی استان قم در ادامه با بیان ظرفیت‌های گردشگری این استان خاطرنشان کرد: قم در حال حاضر بیش از ۶۰۰ واحد اقامتی و خدمات گردشگری شامل هتل‌ها، هتل‌آپارتمان‌ها، خانه‌مسافرها، دفاتر خدمات مسافرتی و مجتمع‌های رفاهی دارد که همه در خدمت زائران و گردشگران زیارتی هستند.
وی تأکید کرد: ظرفیت‌های قم تنها به گردشگری مذهبی محدود نیست و این استان می‌تواند با توسعه زیرساخت‌ها و حمایت مؤثر دولت، به یکی از مقاصد مهم گردشگری فرهنگی و سلامت در کشور تبدیل شود.
در حوزه زیرساخت گردشگری ضعف داریم
محمد ایرانی رئیس اتاق بازرگانی استان قم با بیان ظرفیت‌های مطلوب قم در حوزه گردشگری گفت: عدم ثبات در قوانین مانع اصلی سرمایه‌گذاری در گردشگری است و تغییرات پی‌درپی مقررات، انگیزه و امنیت تصمیم‌گیری فعالان بخش خصوصی را از میان برده است و اگر از سرمایه گذاران حمایت نشود هرگز نمی‌توان به توسعه این صنعت دست یافت.
وی افزود: همین کشور همسایه ما ترکیه دو برابر ما گردشگر دارد اما ایران با وجود این که در رده دهمین جاذبه و مقاصد گردشگری است تنها ۷ میلیون گردشگر توانسته است جذب کند که البته قبل از بحران کرونا شرایط گردشگری کشور مطلوب بود اما بعد از این بحران نتوانستیم به شرایط مطلوبی برسیم.
وی با اشاره به این که با گذشت ۴۷ سال از انقلاب هنوز در حوزه زیرساخت گردشگری ضعف داریم بیان کرد: این عقب‌ماندگی را ناشی از سیاست‌های حاکمیتی است با توجه به تجربیات استاندار قم در حوزه گردشگری، امیدواریم چالش‌های موجود به‌صورت ریشه‌ای برطرف شود و عدم ثبات در قوانین مانع اصلی سرمایه‌گذاری در گردشگری است و تغییرات پی‌درپی مقررات، انگیزه و امنیت تصمیم‌گیری فعالان بخش خصوصی را از میان برده است.
رئیس اتاق بازرگانی استان قم بیان کرد: ایران جزو ده کشور مهم صنعت گردشگری در دنیا است و مهم‌ترین محور گردشگری کشور زیارت و مشهد و قم مهم‌ترین مقاصد زیارت در کشور به شمار می‌روند اما در کنار زیارت قم ظرفیت‌های توانمندی در حوزه گردشگری سلامت دارد در حالی که ترکیه در گردشگری سلامت در رتبه نهم قرار گرفته، ایران اسلامی در توریسم سلامت در رده دوم قرار دارد و این امر نشان از قدرت و ظرفیت بالای خدمات سلامت در کشور دارد.
مدت اقامت گردشگران در قم چند ساعت است
مسلم شجاعی، مدیرکل بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در جمع فعالان گردشگری استان قم با اشاره به ظرفیت‌های کمتر شناخته‌شده استان قم در حوزه گردشگری اظهار کرد: بخش قابل توجهی از مناطق جنوبی و غربی قم هنوز برای گردشگران داخلی و حتی برای بخشی از مردم کشور ناشناخته است؛ همین موضوع سبب شده که مدت اقامت گردشگران در قم به‌طور میانگین تنها چند ساعت باشد.
وی افزود: در صورتی که این جاذبه‌ها با شیوه‌ای علمی و خلاقانه معرفی شوند، می‌توان شاهد افزایش مدت اقامت زائران و گردشگران و بهره‌مندی گسترده‌تر مردم محلی از منافع اقتصادی گردشگری بود.
مدیرکل بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با اشاره به تنوع ظرفیت‌های استان قم تصریح کرد: قم نه‌تنها در زمینه گردشگری مذهبی بلکه در حوزه‌هایی چون طبیعت‌گردی، غذاهای محلی و صنایع‌دستی نیز توان بالایی برای توسعه دارد.
وی قم را مقصدی ناشناخته اما جذاب برای سرمایه‌گذاران توصیف کرد و گفت: این استان با برخورداری از جاذبه‌های بکر، فرصتی ویژه برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری محسوب می‌شود.
شجاعی ادامه داد: صنعت گردشگری فراتر از یک فعالیت اقتصادی، ابزاری فرهنگی و مؤثر در تصویرسازی ملی و بین‌المللی از ایران است و این صنعت می‌تواند هویت، تاریخ و فرهنگ ایرانی‌اسلامی را به جهانیان معرفی کند و در سطح استانی، نقش مهمی در بازنمایی ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر منطقه ایفا کند.
امروز گردشگری بزرگ‌ترین جریان انسانی در جهان است
وی با تأکید بر جایگاه راهبردی گردشگری در اقتصاد جهانی خاطرنشان کرد: هیچ جشنواره یا فستیوال جهانی نمی‌تواند به اندازه صنعت گردشگری میلیون‌ها نفر را به صورت هم‌زمان گردهم آورد و امروز گردشگری بزرگ‌ترین جریان انسانی در جهان است و گسترش آن، نیازمند حضور فعال بخش خصوصی، حمایت دولت و استفاده از ظرفیت‌های مالی و بانکی کشور است.
مدیرکل بازاریابی و توسعه گردشگری خارجی وزارت میراث فرهنگی در بخش دیگری از سخنان خود، به چشم‌انداز برنامه هفتم توسعه در حوزه گردشگری زیارت اشاره کرد و گفت: در این برنامه، افزایش دو و نیم برابری ظرفیت گردشگری زیارتی کشور هدف‌گذاری شده است. طبق آمارهای موجود، بخش قابل توجهی از زائران به شهرهای مقدس قم و مشهد سفر می‌کنند و لازم است این عدد با همکاری نهادهای مسئول و فعالان بخش خصوصی افزایش یابد.
شجاعی با اشاره به ضرورت تعامل دولت و سرمایه‌گذاران برای تحقق اهداف برنامه توسعه اظهار کرد: سیاست‌گذاری، تسهیل‌گری و نظارت بر عهده دولت است؛ اما اجرای مؤثر و خلاقانه طرح‌ها، به دست بخش خصوصی انجام می‌شود. حمایت از فعالان این حوزه نه‌تنها موجب تسهیل فعالیت‌ها و کاهش بار اجرایی دستگاه‌های دولتی می‌شود، بلکه با تقویت نگاه اقتصادی و رقابتی، کیفیت خدمات گردشگری نیز ارتقا پیدا می‌کند.
وی تأکید کرد: آینده گردشگری قم وابسته به مشارکت هوشمندانه سرمایه‌گذاران و اهتمام جدی مسئولان است و چنانچه زیرساخت‌های لازم فراهم شود، این استان می‌تواند به یکی از مقاصد مهم گردشگری مذهبی، فرهنگی و طبیعی کشور تبدیل گردد.