گزارش تازه بانک جهانی از کاهش جمعیت در جهان خبر می‌دهد؛ از کوزوو تا ژاپن. ایران هم با روند نزولی نرخ باروری در معرض خطر پیوستن به این بحران قرار دارد، امری که نیاز به سیاست‌گذاری جدی در حوزه خانواده و جمعیت را بیش از پیش ضروری می‌کند.
نورنیوز-گروه اجتماعی: کاهش جمعیت به یکی از جدی‌ترین چالش‌های قرن بیست‌ویکم بدل شده است. در حالی‌که میانگین رشد جمعیت جهانی همچنان حدود ۱ درصد مثبت گزارش می‌شود، برخی کشورها با سرعتی بی‌سابقه در حال از دست دادن جمعیت خود هستند. تازه‌ترین گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد که کوزوو با کاهش حیرت‌آور ۹.۶۹ درصدی در سال ۲۰۲۴ رکورددار این روند شده و در صدر فهرست قرار دارد. پس از آن سنت‌مارتین، جزایر مارشال، مولداوی و مقدونیه شمالی به‌عنوان دیگر کشورهایی که جمعیتشان با شتابی نگران‌کننده رو به کاهش است، دیده می‌شوند.
اروپا بیشترین سهم را در این بحران دارد. مهاجرت گسترده جوانان به کشورهای توسعه‌یافته‌تر، کاهش نرخ زاد‌و‌ولد و پیر شدن جمعیت، سه عامل اصلی فروکاست جمعیت در این قاره به‌شمار می‌روند. کشورهایی مانند آلبانی، لتونی و گرجستان سال‌هاست با این پدیده دست‌وپنجه نرم می‌کنند. پیامدهای این روند نه‌تنها در حوزه اجتماعی بلکه در ساختار اقتصادی و امنیتی اروپا نیز بازتابی جدی خواهد داشت.
از سوی دیگر، جزایر کوچک اقیانوس آرام مانند جزایر مارشال، ساموا و تووالو نیز به دلیل محدودیت فرصت‌های شغلی و مهاجرت نیروی کار، شاهد خالی شدن تدریجی جمعیت هستند. این کشورها با چالشی دوگانه مواجه‌اند: همزمان با فشار تغییرات اقلیمی که آینده سکونت‌گاه‌هایشان را تهدید می‌کند، با کمبود جمعیت فعال نیز روبه‌رو شده‌اند.
نکته قابل توجه این است که حتی قدرت‌های بزرگی مانند چین و ژاپن نیز در این فهرست حضور دارند. چین با ۰.۲- درصد و ژاپن با ۰.۴۴- درصد کاهش جمعیت، نماد بحران زاد‌و‌ولد در شرق آسیا هستند. سیاست‌های تک‌فرزندی سابق در چین و کاهش تمایل جوانان ژاپنی به ازدواج و فرزندآوری، پیامدهایی است که امروز خود را در آمار رسمی نشان می‌دهد.
این تغییرات جمعیتی، آینده اقتصاد جهانی را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. کاهش جمعیت فعال به معنای کاهش تولید، فشار بر نظام بازنشستگی و افزایش هزینه‌های درمانی است. در چنین شرایطی، کشورهایی که نتوانند برای جذب مهاجر، تشویق به فرزندآوری و ایجاد شرایط پایدار اقتصادی برنامه‌ریزی کنند، با مشکلاتی عمیق‌تر در سال‌های آینده روبه‌رو خواهند شد.
در این میان، ایران نیز با کاهش نرخ باروری و هشدارهای مکرر کارشناسان روبه‌روست. هرچند هنوز در فهرست کشورهایی با رشد منفی قرار ندارد، اما ادامه روند فعلی می‌تواند ایران را در دهه‌های آینده به جرگه کشورهای پیر و کم‌جمعیت وارد کند. توجه به سیاست‌های حمایتی در حوزه خانواده و جوانی جمعیت، ضرورتی حیاتی برای پیشگیری از تکرار تجربه کشورهای بحران‌زده است.