ایران هیچگاه آغازگرجنگ نبوده ولی در قبال حمله متجاوزان، همواره واکنش دفاعی سرسخت و پشیمان‌کننده‌ای مبتنی بر مصالح ملی، پایداری جمعی و انسجام اجتماعی نشان داده است. این نکته هم درباره دفاع مقدس 8 ساله صادق است و هم درباب دفاع مقدس 12 روزه. با این حال، تفاوت‌های بنیادین میان دو رخداد، تصویری دقیق از تحولات بنیه دفاعی، فناوری و بازدارندگی کشور ارائه می‌کند.
نورنیوز- گروه سیاسی: هفته دفاع مقدس امسال در شرایطی آغاز می‌شود که ایران، بیش از سه دهه پس از پایان جنگ تحمیلی ۸ ساله، تجربه تازه‌ای از یک رخداد مشابه کوتاه‌مدت ۱۲ روزه را پشت سر گذاشته است. تحلیل این دو مقطع تاریخی، بیش از مرور ایستادگی ملی، می‌تواند درس‌های عملی و راهبردی مهمی برای امنیت ملی، بازدارندگی و مدیریت بحران ارائه دهد. تجربه تاریخی نشان می‌دهد که ایران هیچگاه آغازگر جنگ نبوده ولی در قبال هجوم و حمله متجاوزان، واکنش دفاعی سرسختانه و پشیمان‌کننده‌ای مبتنی بر مصالح ملی، پایداری جمعی و انسجام اجتماعی نشان داده است. این نکته هم درباره دفاع مقدس 8 ساله با ایدئولوگ‌های همسایه بعثی صادق است و هم درباب دفاع مقدس 12 روزه با تروریست‌های تل‌آویو و واشنگتن. با این حال، تفاوت‌های بنیادین میان دو جنگ، تصویری دقیق‌تر از تحولات بنیه دفاعی، فناوری و بازدارندگی کشور ارائه می‌کند که نباید صرفاً در قالب شعار ملی‌گرایانه تفسیر شود.
مقایسه ساختاری و عملیاتی دو جنگ
جنگ ۸ ساله (۱۳۵۹–۱۳۶۷) با درگیری طولانی و فرسایشی، محدودیت‌های تجهیزاتی و وابستگی نسبی به فناوری خارجی مواجه بود. در آن جنگ، نیروی انسانی، هم در خطوط مقدم و هم در پشت جبهه‌ها، ستون اصلی مقاومت ملی بود. بسیج عمومی، همکاری شهروندان با نیروهای مسلح و مدیریت منابع داخلی، توانست کشور را در برابر فشار همه‌جانبه خارجی حفظ کند. از نظر استراتژیک، ضعف‌های اولیه در هماهنگی و مدیریت لجستیکی، تجربه‌ای ارزشمند برای توسعه توان دفاعی بلندمدت ایجاد کرد.
جنگ ۱۲ روزه اسراییل و آمریکا علیه ایران، کوتاه و فشرده بود، اما نشان داد که بازدارندگی مدرن ایران توانسته تهدید را حتی در زمان محدود دفع کند. استفاده همزمان از توان موشکی، پهپادی و جنگ الکترونیک، مراکز حیاتی دشمن را حتی با سامانه‌های پدافندی پیشرفته هدف قرار داد و پیام بازدارندگی روشنی صادر کرد. این تحول نشان می‌دهد که توان عملیاتی و فناوری دفاعی پیشرفته، محدودیت‌های زمانی و مقیاس تهدید را جبران می‌کند و ایران را قادر می‌سازد در هر مقطع زمانی، تهدیدها را مدیریت کند.
سه رکن اصلی در موفقیت هر دو جنگ نقش‌آفرین بودند:
مردم: روحیه ملی، حضور فعال در حمایت از تصمیمات دفاعی و همراهی همدلانه با نیروهای مسلح، ستون اصلی مقاومت در هردو تجربه جنگی بود و توانست تخمین‌های دشمن را نقش بر آب کند.
رهبری و فرماندهی: هدایت رهبری و تصمیم‌گیری راهبردی فرماندهان ارشد، هماهنگی میان نهادهای اجرایی و نظامی، مدیریت منابع و هدایت عملیات، عامل اصلی انسجام ملی و موفقیت نهایی عملیاتی بود. چه بسا در برخی موارد، آنگونه که برخی مقامات ارشد گفتند، غافلگیری‌هایی نصیب نیروهای دفاعی کشور شد اما در پایان کار، این توانمندی نمایان نیروهای خودی بود که دشمن را به درخواست‌های مکرر آتش‌بس مجبور کرد.
نیروهای مسلح: ترکیب تجربه تاریخی، آموزش تخصصی، تجهیز به فناوری‌های مدرن دفاعی و توان بازدارندگی، ستون اصلی امنیت و قدرت عملیاتی کشور است.
در جنگ ۱۲ روزه، این سه رکن با تجربه عملی و فناوری نوین همراه شدند تا نشان دهند که دفاع ملی امروز تنها محدود به ایستادگی و استقامت مردمی در قبال حملات نیست؛ بلکه توان عملیاتی و بازدارندگی پیشرفته نیز ضروری است.
درس بدیع در دو تجربه جنگ 8 ساله و 12 روزه، دوگانه‌ی به ظاهر متعارض «قدرت و تعامل» است. ایران نشان داده که توان بازدارندگی دفاعی، شرط لازم برای تأمین امنیت ملی است، اما شرط کافی نیست. همزمان با استفاده از توان موشکی و پهپادی، مسیر دیپلماسی و تعامل با جهان بسته نشده است. این رویکرد، نمونه‌ای از یک راهبرد امنیتی ترکیبی، متوازن و مدرن است: قدرت برای بازدارندگی، عقلانیت برای کاهش تنش و حفظ کانال‌های گفت‌وگو.
از تجربه تاریخی به بازدارندگی مدرن
واقعیت مشهود در مناسبات بین‌الملل جهان امروز این است که کشورها به سمت پارادیم زور عریان و نظامی‌گری پیش می‌روند و تهدیدها ترکیبی و چندلایه هستند. تجربه دو جنگ نشان می‌دهد که ترکیب آمادگی دفاعی مدرن، توان علمی و فناورانه نیروهای مسلح و انسجام ملی، تنها مسیر مؤثر برای حفظ امنیت، استقلال و ثبات پایدار کشور است. بازدارندگی امروز ایران، نه تنها تهدید مستقیم را دفع می‌کند، بلکه پیام بازدارندگی روشن به منطقه و فرامنطقه ارسال می‌کند. سرمایه‌گذاری در فناوری دفاعی و توسعه توان موشکی و پهپادی، عنصر کلیدی بازدارندگی مدرن و کاهش احتمال درگیری‌های گسترده است.
هفته دفاع مقدس و بزرگداشت سالروز آغاز جنگ در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، یادآور آن است که کشور در مواجهه با تهاجم، همواره مسیر دفاع و مقاومت ملی را برگزیده است. تجربه دفاع ۱۲ روزه در برابر تجاوز آشکار و تروریستی رژیم صهیونیستی و آمریکا نشان می‌دهد که ایستادگی هوشمندانه، آمادگی دفاعی مدرن و استمرار دیپلماسی، مسیر موفقیت در سپهر امنیتی امروز است.
درس اصلی از تحولات پساجنگ، پارادایم نوین دفاع ملی و بازدارندگی مدرن است. ترکیب تجربه تاریخی، توان علمی و فناورانه، آمادگی عملیاتی و انسجام ملی، ستون اصلی امنیت ملی ایران است. ایران نشان داده که می‌تواند هم بازدارنده باشد، هم گفت‌وگو کند و هم تهدیدها را در کوتاه‌مدت و بلندمدت مدیریت نماید. هفته دفاع مقدس، یادآور این تجربه‌ها و چراغ راه آینده برای نسل‌های امروز و فرداست؛ نسلی که باید با خرد، آمادگی و همبستگی ملی، امنیت و استقلال کشور را پاس دارد.