کنکور 1404 نه تنها آزمون علمی، بلکه معیار روشنی از توزیع نابرابر فرصت‌ها و محدودیت‌های ساختاری نظام آموزشی است. اصلاحات سیاستی باید از «تغییر ضرایب و وزن‌ها» فراتر رفته و «توانمندسازی مدارس و دسترسی برابر به منابع» را محور قرار دهد تا کنکور به بازتاب واقعی شایستگی دانش‌آموزان تبدیل شود.
نورنیوز- گروه اجتماعی: نتایج کنکور ۱۴۰۴ بالاخره مشخص شد و داوطلبان می‌توانند حاصل تلاش یک‌ساله خود را ببینند. نوبت دوم آزمون امسال اما تجربه‌ای استثنایی بود؛ چرا که شرکت‌کنندگان با تعویق ۲۰ روزه پس از یک بحران جنگی - امنیتی ۱۲ روزه مواجه شدند و کمتر از یک ماه فرصت آماده‌سازی داشتند. این فشار روانی و تغییر تقویم آزمون، طبیعتاً انتظارات خانواده‌ها و دانش‌آموزان را نسبت به قبولی و رتبه کاهش داد و نشان داد که کنکور فراتر از سنجش علمی، تحت تأثیر شرایط محیطی و اجتماعی نیز هست. کنکور امسال، برحسب روند ونیز نتایج نهایی آن، ویژگی‌های قابل توجهی داشت که نمی‌توان از آنها چشم پوشید.
۱. کاهش مشارکت و جابه‌جایی جغرافیایی داوطلبان
در نوبت دوم کنکور ۱۴۰۴، ۸۲۲ هزار و ۹۵۳ داوطلب شرکت کردند؛ کمترین میزان در پنج سال اخیر و کاهش ۱۷ درصدی نسبت به نوبت اول همان سال. بررسی رتبه‌های برتر نشان می‌دهد تنها ۲۵ درصد از آنها تهرانی هستند و پس از آن، مشهدی‌ها با سهم ۱۷ درصد قرار دارند. در مقایسه با سال گذشته، سهم تهرانی‌ها ۲.۵ درصد کاهش یافته است.
این تغییر تا حد زیادی ناشی از تأثیر جنگ ۱۲ روزه و فشارهای مرتبط بر داوطلبان کلان‌شهرها است. داوطلبانی که در شهرهای دورتر یا مناطق کم‌درگیری زندگی می‌کنند، توانستند عملکرد بهتری داشته باشند. افزون بر این، اجرای مصوبه برگزاری دو نوبت و افزایش نقش سوابق تحصیلی، شرایط را به سمت کاهش تمرکز بر کلان‌شهرها و افزایش سهم مناطق دیگر هدایت کرده است.
۲. جنسیت، مدارس و توزیع رتبه‌ها
یکی از نکات قابل توجه کنکور ۱۴۰۴، افزایش سهم دختران در بین رتبه‌های برتر است؛ رشد ۱۳ درصدی نسبت به سال گذشته. در مجموع ۴۰ نفر برتر، ۲۲ نفر پسر و ۱۸ نفر دختر هستند. با این حال، توزیع جنسیتی بین رشته‌ها متفاوت است: در ریاضی تنها یک دختر در جمع ده نفر برتر حضور دارد، اما در هنر همه رتبه‌های برتر دختر هستند.
از منظر مدرسه‌ای، حدود ۷۸ درصد رتبه‌های برتر از مدارس سمپاد هستند؛ سهم مدارس غیرانتفاعی ۱۰ درصد و مدارس نمونه دولتی ۸ درصد است. مدارس دولتی عادی سهم قابل توجهی در میان نفرات برتر ندارند. جزئیات نشان می‌دهد که در علوم تجربی تقریباً همه نفرات برتر از سمپاد هستند و در ریاضی و علوم انسانی نیز اکثریت غالب از سمپاد و بخشی از غیرانتفاعی‌ها آمده‌اند. حتی تاثیر سوابق تحصیلی نیز نتوانسته است حضور داوطلبان مدارس دولتی را در جمع نفرات برتر افزایش دهد. این داده‌ها بازتاب تداوم نابرابری آموزشی و محدود بودن مسیرهای موفقیت در مدارس خاص است.
۳. پیامدها و ضرورت اصلاحات سیاستی
نتایج کنکور ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که اصلاح صرف در ساختار آزمون کافی نیست. برای تحقق عدالت آموزشی، چند محور اصلی باید مد نظر قرار گیرد:
- ارتقای کیفیت مدارس دولتی: افزایش استاندارد آموزش، توانمندسازی معلمان و تخصیص منابع کافی برای مدارس دولتی ضروری است تا دانش‌آموزان در محیطی برابر با سمپاد و غیرانتفاعی فرصت رقابت داشته باشند.
- استانداردسازی سوابق تحصیلی و امتحانات نهایی: معدل و تاثیر سوابق تحصیلی زمانی عدالت‌آفرین است که امتحانات نهایی همه مدارس در سطح کشور همتراز، دقیق و امن برگزار شود.
- دسترسی به منابع آموزشی استاندارد: ارائه بسته‌های تمرین، بانک سوال و ویدئوهای آموزشی رایگان برای همه داوطلبان، به افزایش کف آمادگی کمک می‌کند و شکاف آموزشی را کاهش می‌دهد.
- پایش داده محور و شفافیت جغرافیایی: انتشار شاخص‌های کیفیت مدرسه و توزیع رتبه‌ها در سطح استان‌ها، امکان سیاستگذاری مبتنی بر شواهد را فراهم می‌آورد.
- تنوع مسیر تحصیلی و هدایت هوشمند: کاهش تمرکز بر رشته تجربی و تشویق مسیرهای فنی، مهندسی و دانش‌بنیان ضروری است تا رقابت و هجوم به یک رشته محدود نشود.
کنکور ۱۴۰۴ نه تنها آزمون علمی، بلکه معیار روشنی از توزیع نابرابر فرصت‌ها و محدودیت‌های ساختاری نظام آموزشی است. کاهش سهم تهرانی‌ها، رشد سهم دختران و تسلط مدارس سمپاد، همه نشان می‌دهد که بدون ارتقای کیفیت مدارس دولتی و استانداردسازی منابع و امتحانات، عدالت آموزشی تحقق نخواهد یافت. اصلاحات سیاستی باید از «تغییر ضرایب و وزن‌ها» فراتر رفته و «توانمندسازی مدارس و دسترسی برابر به منابع» را محور قرار دهد تا کنکور به بازتاب واقعی شایستگی دانش‌آموزان تبدیل شود.