در روزگاری که بحران‌ها ناگهانی از راه می‌رسند و مرزها به‌سادگی بسته می‌شوند، توان یک کشور در تأمین غذای خود، نه یک امتیاز، بلکه بنیانی حیاتی برای حفظ اقتدار و ثبات ملی است.
نورنیوز-گروه اقتصادی: در جهانی که زنجیره‌های تأمین دچار گسست‌های پی‌درپی شده‌اند، خودکفایی غذایی به یک مؤلفه حیاتی در امنیت ملی کشورها تبدیل شده است. گزارشی تازه از یک پایگاه داده‌نگار تصویری (Visual Capitalist)، ۵۰ کشور جهان را از نظر درصد تأمین نیازهای غذایی خود از منابع داخلی رتبه‌بندی کرده است؛ نمایی گویا از آنکه کدام کشورها می‌توانند بر پایه تولید بومی، تاب‌آوری ملی خود را تقویت کنند، به‌ویژه در مواجهه با بحران‌هایی که ناگهان همه‌چیز را به چالش می‌کشند.
خودکفایی غذایی؛ ستون فراموش‌شده قدرت ملی
تجربه جهانی در سال‌های اخیر نشان داده که نداشتن تولید پایدار غذا، می‌تواند سرنوشت ملت‌ها را به واردات وابسته کند. کشورهایی مانند گویان، ویتنام، چین، عمان و وانواتو در صدر فهرست قرار دارند. گویان با تولیدی چندبرابری در حبوبات و میوه‌ها، نمونه‌ای است از کشوری که با جمعیت کم اما برنامه‌ریزی دقیق، توانسته امنیت غذایی را به یک دارایی راهبردی تبدیل کند.
وابستگی غذایی؛ ضعف پنهان در روزهای بحرانی
تحولات اخیر جهانی ـ از جمله وقایع بهداشتی و سیاسی ـ مانند پاندمی کرونا نشان دادند که هرگونه خلل در واردات می‌تواند به بحران غذایی منجر شود. بررسی داده‌ها حاکی از آن است که کشورهایی مانند استرالیا، اوکراین و نیوزیلند با ظرفیت‌های بالا در تولید غذا، کمتر آسیب‌پذیرند، در حالی که کشورهایی مانند یونان، تایلند، آذربایجان و ایران در برخی حوزه‌ها به‌شدت متکی به واردات هستند.
لبنیات، ماهی، گوشت؛ گلوگاه‌های پنهان امنیت غذایی
بیشتر کشورها در گروه‌هایی مانند حبوبات و نشاسته‌ها عملکرد خوبی دارند. اما در تولید لبنیات، ماهی و گوشت که نیازمند زیرساخت‌های پیچیده‌تر و منابع طبیعی بیشتر است، شکاف‌های نگران‌کننده‌ای وجود دارد. برای مثال، ایران تنها ۱۷٪ از لبنیات مورد نیاز را تولید می‌کند. حتی برخی کشورهای توسعه‌یافته در تأمین گروه‌های خاصی از مواد غذایی با چالش‌های مشابه روبه‌رو هستند.
امنیت غذایی؛ از مسئله کشاورزی تا ابزار سیاست بین‌الملل
تغذیه سالم و پایدار، امروز دیگر تنها موضوعی کشاورزی یا رفاهی نیست؛ بلکه به یکی از ارکان اقتدار ملی و رقابت ژئوپلیتیکی بدل شده است. صادرات یا محدودسازی مواد غذایی می‌تواند به ابزار فشار سیاسی تبدیل شود، همان‌طور که در بحران‌هایی مانند پاندمی کرونا دیده‌ایم. در این میان، کشوری که غذای خود را از خاک خود تأمین می‌کند، کمتر آسیب‌پذیر و بیشتر مستقل است.
جایگاه ایران؛ زنگ خطر وابستگی در برخی گروه‌ها
بر پایه این گزارش، ایران در جایگاه ۴۴ از ۵۰ کشور قرار دارد. اگرچه در حبوبات (۱۴۴٪) و میوه (۱۱۷٪) شرایط قابل قبولی دارد، اما در لبنیات (۱۷٪)، ماهی (۴۲٪) و گوشت (۵۳٪) دچار عقب‌ماندگی ساختاری است. این وابستگی‌ها، در شرایط تحریم، خشکسالی یا بحران‌های جهانی، به تهدیدی برای امنیت ملی تبدیل می‌شوند و نیاز به بازمهندسی کامل سیاست‌های غذایی دارند.
راهبردهای تقویت خودکفایی غذایی
- نوسازی بخش کشاورزی و دامی با فناوری‌های نو
- افزایش ذخایر راهبردی و متنوع‌سازی منابع تأمین
- اصلاح الگوی مصرف، کاهش ضایعات، ارتقای فرهنگ غذایی
- تقویت زنجیره ارزش داخلی از مزرعه تا سفره
- توسعه امنیت غذایی در کنار امنیت انرژی و نظامی