جهان امروز، جهانی است که قواعد آن را دیگر "معاهدات" تعیین نمی‌کنند، بلکه موازنه‌ها، اتحادها، و اراده‌های ملی قدرتمند تعیین‌کننده‌اند. ایران اگرچه هنوز می‌تواند در چارچوب NPT باقی بماند، اما باید بداند که امنیت هسته‌ای، از "حق" می‌آید، اما با "قدرت" محافظت می‌شود.
نورنیوز- گروه سیاسی: در سحرگاهی که بمبها و موشک‌های آمریکایی بر فراز فوردو و نطنز فرود آمدند، یک حقیقت تلخ بر جهانیان آشکار شد: عضویت در NPT و پایبندی به مقررات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برای ایران نه مصونیت آورد، نه مشروعیت. ایران، سال‌ها با تحمل شدیدترین بازرسی‌ها و ارائه گزارش‌های شفاف، تلاش کرد تا اعتماد بین‌المللی نسبت به برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود را جلب کند. اما آنچه در نهایت رخ داد، تجاوز آشکار به زیرساخت‌های هسته‌ای تحت نظارت آژانس بود. سؤال بزرگ اکنون این است: وقتی چارچوب حقوقی بین‌المللی دیگر کارآمد نیست، ایران باید از چه مکانیزم‌هایی برای بهره‌مندی از حقوق هسته‌ای خود استفاده کند؟
بحران مشروعیت NPT؛ از وعده‌ها تا واقعیت
معاهده NPT با سه اصل اساسی شکل گرفت:
منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای،
خلع سلاح قدرت‌های دارنده سلاح،
و مهم‌تر از همه، حق غیرقابل انکار کشورهای عضو برای بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای.
ایران، به‌عنوان یکی از اولین کشورهای امضاکننده، همواره بر اصل سوم تأکید داشته؛ اما عملاً تنها نتیجه‌ای که دیده، تحریم، تهدید، ترور دانشمندان، خرابکاری صنعتی و حملات نظامی بوده است. در چنین شرایطی، NPT نه ابزار حفاظت از حق ایران، بلکه بهانه‌ای برای کنترل، فشار و مداخله یک‌جانبه قدرت‌ها شده است. در این وضعیت، ایران باید با رویکردی واقع‌بینانه، اما اصول‌گرا، گزینه‌های زیر را بررسی و فعال کند:
الف) بازنگری در عضویت در NPT : مطابق ماده ۱۰ معاهده، هر کشور عضو می‌تواند در صورت تهدید جدی به منافع ملی خود، با اطلاع رسمی سه‌ماهه، از NPT خارج شود. چنین خروجی، مشروع و قانونی است و برخلاف پروپاگاندای غربی، به معنای تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای نیست. بلکه می‌تواند یک ابزار فشار سیاسی برای بازتعریف رابطه ایران با نظام نظارت جهانی باشد.
ب) تقویت همکاری با سازمان‌های منطقه‌ای و غیرغربی: در غیاب اعتماد به نهادهای تحت سلطه قدرت‌های غربی، ایران می‌تواند همکاری‌های علمی و فنی خود را با روسیه، چین، هند، آمریکای لاتین و اعضای سازمان همکاری شانگهای گسترش دهد؛ و از طریق دیپلماسی جنوب–جنوب، بلوک جدیدی از کشورهای منتقد وضعیت موجود در نظام عدم اشاعه تشکیل دهد.
ج) بازدارندگی حقوقی فعال: ایران باید به‌جای رویکرد دفاعی در برابر اتهامات غرب، مطالبات بین‌المللی حقوقی علیه ناقضان حقوق خود را طرح کند: شکایت رسمی از اسرائیل بابت حملات سایبری و نظامی، شکایت از آمریکا در دیوان لاهه بابت حمله مستقیم به خاک خود، و نیز پیگیری حقوقی رسانه‌ای برای افشای سیاست‌های دوگانه آژانس.
د) افزایش گام‌به‌گام توانمندی‌های فنی، بدون پنهان‌کاری: برخلاف رفتار برخی کشورها، ایران می‌تواند مسیر افزایش توان فنی (در غنی‌سازی، توسعه رآکتورها و سوخت هسته‌ای) را با رویکردی شفاف اما قاطع طی کند، بی‌آنکه زیر بار تعهدات تبعیض‌آمیز برود.
جهان امروز، جهانی است که قواعد آن را دیگر "معاهدات" تعیین نمی‌کنند، بلکه موازنه‌ها، اتحادها، و اراده‌های ملی قدرتمند تعیین‌کننده‌اند. ایران اگرچه هنوز می‌تواند در چارچوب NPT باقی بماند، اما باید بداند که امنیت هسته‌ای، از "حق" می‌آید، اما با "قدرت" محافظت می‌شود. مشروعیت، اگر در اسناد بین‌المللی تضعیف شد، باید از مسیر دیپلماسی مقاوم، بازدارندگی هوشمند، و ائتلاف‌سازی بازتعریف شود. و شاید زمان آن فرارسیده که ایران، برای دفاع از حقوق هسته‌ای مشروع خود، از نقش صرفاً تابع، به نقش فعال و راهبردی در بازطراحی نظم عدم اشاعه منتقل شود.