علامه امینی، با الغدیر، نشان داد که حقیقت را می‌توان با زبان علم و احترام احیا کرد. او به جای تقابل‌سازی، با بهره‌گیری از عقل، ادب، و سند، شیعه را از حاشیه به متن گفت‌وگوی دینی بازگرداند. در عصری که دین‌ستیزی، فرقه‌گرایی، و تاریخ‌زدایی سه چالش جهان اسلام‌اند، الغدیر می‌تواند چراغ راهی برای بازگشت به گفت‌وگو، وحدت و ایمان آگاهانه باشد.
نورنیوز – گروه فرهنگی: غدیر، تنها یک واقعه تاریخی نیست؛ بلکه سنگ‌بنای تداوم رسالت در قالب امامت است. برای شیعه، روز غدیر خم، روز اکمال دین و اتمام نعمت است. اما اگر در قرون اخیر، این واقعه بزرگ در ذهن مسلمانان کم‌رنگ شده بود، یکی از اصلی‌ترین دلایل احیای آن در وجدان امت اسلامی، پژوهش سترگ و تحسین‌برانگیز علامه عبدالحسین امینی در کتاب الغدیر فی الکتاب والسنة والأدب است. علامه امینی در روزگاری که برخی با تکیه بر سکوت تاریخی یا تعصبات مذهبی، ماجرای غدیر را در حاشیه می‌نهادند، با تلاشی ۴۰ ساله، اثری ماندگار پدید آورد که نه فقط شیعیان، که بسیاری از اهل سنت منصف نیز آن را سندی بی‌بدیل در اثبات تاریخی و معنوی ولایت امام علی(ع) می‌دانند.
پژوهشگری در خدمت حقیقت
علامه عبدالحسین امینی تبریزی در سال ۱۳۲۰ قمری در تبریز زاده شد. وی در جوانی به نجف رفت و نزد استادانی چون آیت‌الله نائینی و آیت‌الله کمپانی شاگردی کرد. او علاوه بر تسلط بر فقه و اصول، به تاریخ، حدیث، رجال، کلام و ادب عربی احاطه داشت و از معدود علمای زمان خود بود که مطالعات تطبیقی میان مذاهب اسلامی را در سطحی علمی و مستند پی‌گیری کرد. سفرهای علمی وی به کشورهای مختلف، از جمله سوریه، مصر، هند و عراق، برای جمع‌آوری منابع کتاب الغدیر، شاهدی بر روح پژوهشگر، آزاداندیش و نقاد اوست. کتاب الغدیر را باید یک دایرةالمعارف تاریخی – کلامی درباره غدیر خم و موضوع امامت دانست. این اثر تا پایان عمر علامه امینی، در یازده جلد منتشر شد، و جلدهای بعدی نیز پس از وفات وی با استفاده از یادداشت‌ها و دست‌نوشته‌های او منتشر شدند.
مهم‌ترین ویژگی‌های این اثر عبارتند از:
- استناد به منابع اهل سنت: بیش از ۱۱۰ منبع معتبر اهل سنت، از جمله «صحیح بخاری»، «مسند احمد»، «تاریخ طبری» و آثار ذهبی و ابن‌اثیر در این کتاب بررسی شده‌اند تا نشان دهد حدیث غدیر یک واقعیت تاریخی مورد پذیرش مسلمانان است، نه ساخته‌ای شیعی.
- جامعیت در استقصا: علامه امینی روایت غدیر را در آثار بیش از ۳۶۰ نفر از علمای اهل سنت بررسی کرده است و نام بیش از ۱۱۰ تن از صحابه را که حدیث غدیر را نقل کرده‌اند، ذکر می‌کند.
- بررسی ادبیات غدیر: بخشی از کتاب به تحلیل شعر شاعران اسلامی در قرون مختلف درباره غدیر اختصاص دارد؛ از حسان بن ثابت، شاعر پیامبر، تا شاعران قرون اخیر.
- منهج علمی و منصفانه: روش علامه امینی در مواجهه با دیدگاه‌های مخالف مبتنی بر انصاف و استدلال است. او با نقل دقیق منابع، بدون تحریف یا حذف، زمینه گفت‌وگو میان اندیشه‌ها را فراهم می‌سازد.
الغدیر و تأثیر آن بر هویت شیعی و وحدت اسلامی
الف) هویت شیعی: در دوران معاصر، برخی جریان‌های افراطی در اهل سنت و حتی برخی روشنفکران التقاطی، تلاش کردند مسئله غدیر را امری حاشیه‌ای و صرفاً اخلاقی معرفی کنند. الغدیر با اتکا به منابع معتبر تاریخی و روایی، نشان داد که «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»، تنها یک تشویق اخلاقی نبود، بلکه بیانی صریح از ولایت و جانشینی بود. الغدیر در واقع به بازتعریف هویت شیعه کمک کرد: هویتی که بر اساس نص، عقلانیت تاریخی و عشق به اهل بیت بنا شده است.
ب) وحدت اسلامی: گرچه الغدیر نگاهی شیعی دارد، اما روش آن تهاجمی نیست. علامه امینی در گفت‌وگو با علما و محدثان اهل سنت، با زبان استدلال و ادب، زمینه گفت‌وگوی فکری را گشود. او می‌کوشید وحدت اسلامی را نه بر اساس انکار تفاوت‌ها، بلکه بر اساس شناخت و احترام متقابل بازسازی کند. از این منظر، الغدیر نه تنها کتابی درباره تشیع، بلکه تلاشی برای گفت‌وگوی تاریخی مذاهب اسلامی نیز هست.
در دوره‌ای که مستشرقان و نویسندگان سکولار با رویکردی شکاکانه، بسیاری از وقایع صدر اسلام را افسانه می‌پنداشتند، الغدیر با استناد دقیق به صدها منبع، عملاً به دژی در برابر تاریخ‌زدایی از اسلام تبدیل شد. بسیاری از ادعاهای رایج علیه شیعه، از جمله اینکه «حدیث غدیر فقط یک تعارف لفظی است» در این کتاب با مستندات معتبر پاسخ داده شده‌اند.
جایگاه علامه امینی در میان علمای معاصر
علامه امینی نه تنها در میان علمای شیعه، بلکه نزد برخی از علمای اهل سنت نیز مورد احترام بود. وی با امثال شیخ محمد بخیت (مفتی اسبق مصر) و شیخ محمد رشید رضا گفت‌وگوهای علمی داشت. شخصیت اخلاقی، تواضع، حافظه شگفت‌انگیز و روش تحقیقی وی، سبب شد که حتی منتقدان مذهبی نیز به شخصیت علمی او احترام گذارند. بسیاری از مراجع معاصر، بارها از الغدیر به‌عنوان منبعی اصیل و راهبردی یاد کرده‌اند.
علامه امینی، با الغدیر، نشان داد که حقیقت را می‌توان با زبان علم و احترام احیا کرد. او به جای تقابل‌سازی و مرزبندی‌های تفرقه‌آمیز، با بهره‌گیری از عقل، ادب، و سند، شیعه را از حاشیه به متن گفت‌وگوی دینی بازگرداند. در عصری که دین‌ستیزی، فرقه‌گرایی، و تاریخ‌زدایی سه چالش بزرگ جهان اسلام‌اند، الغدیر می‌تواند چراغ راهی برای بازگشت به گفت‌وگوی علمی، وحدت با محوریت حقیقت، و ایمان آگاهانه باشد.