جمهوری اسلامی ایران با 500 بازرسی و 1260 روز نظارت فنی، در میان 32 کشور مشابه، بیشترین همکاری را با آژانس داشته است؛ اما همچنان در تیررس گزارش‌هایی قرار دارد که به‌جای واقع‌گرایی، تابع فشارهای سیاسی و رسانه‌ای‌اند.
نورنیوز-گروه سیاسی: در میان ۳۲ کشوری که بدون اجرای پروتکل الحاقی تنها تحت تفاهم‌نامه پادمانی با آژانس فعالیت دارند، ایران با ۲۱ تأسیسات هسته‌ای، بیشترین حجم تعامل را داشته است. نزدیک به ۵۰۰ مورد از مجموع حدود ۶۹۰ بازرسی آژانس در این گروه از کشورها تنها در ایران انجام شده است؛ رقمی معادل بیش از ۷۰ درصد.
همچنین، از ۲۲۴ مورد راستی‌آزمایی اطلاعات طراحی که آژانس در این کشورها انجام داده، ۱۴۴ مورد، یعنی نزدیک به دو سوم آن فقط در ایران صورت گرفته است. از مجموع ۱۸۹۰ روز بازرسی ثبت‌شده در این کشورها نیز، ۱۲۶۰ روز مختص ایران بوده است. این داده‌ها نشان می‌دهند که ایران شفاف‌ترین مسیر همکاری را با آژانس طی کرده و به‌رغم کارشکنی‌ها، همچنان درهای تأسیساتش را به روی بازرسان باز گذاشته است.
روایت‌سازی به‌جای راستی‌آزمایی
با وجود این سطح بی‌سابقه از تعامل فنی، گزارش‌ها و ارزیابی‌های منتشرشده از سوی آژانس اغلب دچار سوگیری‌اند. دلیل این انحراف، نه ضعف در همکاری ایران بلکه فشارهای سیاسی کشورهای غربی مانند آمریکا، فرانسه، آلمان و البته رژیم صهیونیستی است. این کشورها با وجود اطلاع از سطح بازرسی‌ها، همواره تلاش کرده‌اند تصویری امنیتی و تهدیدآمیز از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران ارائه دهند.
چنین رویکردی، نهاد فنی آژانس را از جایگاه بی‌طرف خود خارج کرده و به ابزاری برای اعمال فشار سیاسی تبدیل نموده است. در مقابل، رژیم صهیونیستی که حتی عضو پیمان عدم اشاعه نیست و با سکوت آژانس فعالیت می‌کند، هرگز مورد چنین حجم بازرسی و نظارتی قرار نگرفته است.
تناقض در هزینه و هدف نظارت
طبق داده‌های رسمی، از مجموع ۲۸ میلیون یورو کمک‌های فرابودجه‌ای به آژانس، تنها حدود ۴.۵ میلیون یورو صرف نظارت بر ایران شده است؛ رقمی که با حجم نظارت‌ها، هماهنگ نیست. این شکاف مالی و عملکردی، پرسش‌هایی را درباره کارایی نظارت و انگیزه‌های پشت‌پرده آن مطرح می‌کند.
به‌نظر می‌رسد بخش قابل‌توجهی از این عملیات نظارتی، به‌جای تحقق مأموریت‌های فنی، به هدف‌های سیاسی و رسانه‌ای خدمت می‌کند. با چنین روندی، نه‌تنها اعتماد به آژانس آسیب می‌بیند، بلکه همکاری‌های سازنده نیز در معرض فرسایش قرار می‌گیرد.
بازخوانی تعامل ایران، بازنگری در مأموریت آژانس
در شرایطی که ایران شفاف‌ترین الگوی همکاری را ارائه داده، پرسش اصلی این است که آژانس و برخی کشورهای غربی دقیقاً چه چیزی بیشتر از ایران می‌خواهند؟ این حجم از شفافیت، مستحق اعتماد و احترام است، نه تداوم فشار و اتهام.
اکنون زمان آن رسیده که دستگاه دیپلماسی کشورمان با استفاده از زبان رسانه، افکار عمومی جهانی را از واقعیت‌های آماری آگاه سازد و در کنار آن، خواهان بازنگری در سازوکار گزارش‌دهی و توقف سیطره سیاسی بر آژانس شود. اگر نظارت بر ایران قرار است ادامه یابد، باید همراه با احترام متقابل، صداقت و توازن باشد.