سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در سفر اخیر خود به قاهره با سه وزیر خارجه پیشین مصر در رستوران سنتی «نجیب محفوظ» دیدار کرد؛ رویکردی نوین در دیپلماسی عمومی که مکمل رایزنی‌های رسمی و نشانه‌ای از درک عمیق فرهنگی و منطقه‌ای اوست.
نورنیوز-گروه بین‌الملل: دیپلماسی در قرن بیست‌ویکم دیگر محدود به مذاکرات رسمی و خشک در دفاتر حکومتی نیست. به‌ویژه در منطقه‌ای چون خاورمیانه که پیوندهای فرهنگی، زبان بدن، آداب مهمانی و گفت‌وگوی چهره‌به‌چهره هنوز نقش تعیین‌کننده دارند، بهره‌گیری از فضاهای عمومی و سنتی برای ارتباطات دیپلماتیک، ابزاری راهبردی و هوشمندانه به‌شمار می‌رود.
عراقچی، که از ۳۱ مرداد ماه سال ۱۴۰۳ سکان وزارت خارجه ایران را به دست گرفته، با حفظ ساختار رسمی دستگاه دیپلماسی، لایه‌ای تازه از تعاملات غیررسمی را گشوده است. دیدار اخیر وی با سه وزیر خارجه اسبق مصر ـ عمرو موسی، نبیل فهمی و محمد العرابی ـ در فضای گرم و تاریخی رستوران «نجیب محفوظ» در محله خان‌الخلیلی قاهره، نمونه‌ای برجسته از این رویکرد مکمل است. چنین فضاهایی می‌توانند تنش‌زدایی را از سطح کلمات خشک رسمی به تجربه‌ای انسانی و قابل لمس تبدیل کنند.
محل دیدار، خان‌الخلیلی، صرفاً یک محله تاریخی نیست؛ بلکه قلب تپنده فرهنگ سنتی قاهره و مکانی نمادین برای دیالوگ تمدن‌هاست. نشستن پای غذای محلی در فضایی که بوی ادویه، صدای نی و روایت‌های نجیب محفوظ در آن جاری است، انتخابی هوشمندانه بود که نشان از درک عمیق فرهنگی وزیر امور خارجه ایران دارد. انتخاب این مکان، نه‌تنها بار پیام‌رسانی دیپلماتیک داشت، بلکه امکان انتقال غیرمستقیم پیام‌های سیاسی را با زبانی نرم‌تر و قابل درک برای مخاطب مصری فراهم ساخت.
دیپلماسی چهره‌به‌چهره؛ بازتعریف روابط ایران و مصر
در فضایی که روابط رسمی ایران و مصر هنوز به سطح مطلوب بازنگشته‌اند، ارتباط‌گیری مستقیم با نخبگان پیشین دیپلماسی مصر، حرکتی هوشمندانه برای گشودن مجدد درهای بسته است. عراقچی با دعوت از عمرو موسی، نبیل فهمی و محمد العرابی به میزی مشترک، در واقع بستری را برای شکل‌گیری گفت‌وگو میان نسل‌های دیپلماسی ایجاد کرد؛ گفت‌وگویی که ممکن است به بازتعریف روابط کمک کند.
در این سطح از تعامل، اعتمادسازی و همدلی پیش‌نیاز ورود به عرصه‌های رسمی‌تر است. این رویکرد همچنین بازتابی از باور نظام سیاسی ایران به ظرفیت‌های نهفته در دیپلماسی نرم و روابط مردمی در کنار سازوکارهای سنتی سیاست خارجی است.
پیشینه‌ای از دیپلماسی مردمی در سفرهای عراقچی
مدل «دیپلماسی رستورانی» تنها به قاهره محدود نیست. عراقچی در سفرهای پیشین خود نیز بارها از فضاهای مردمی برای تقویت تعاملات غیررسمی بهره برده است:
سوریه (دمشق): پس از دیدار با بشار اسد و مقامات سوری، شام را در یکی از رستوران‌های سنتی دمشق صرف کرد؛ اقدامی که بازتابی از احترام به فرهنگ محلی و نزدیکی به فضای عمومی مردم سوریه تلقی شد.
مصر (قاهره): حضور در رستوران مردمی «ابوطارق» و امتحان غذای ملی مصر (کشری) نه‌تنها پیام صمیمیت و نزدیکی فرهنگی داشت، بلکه بازتاب گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی مصر پیدا کرد.
افغانستان (کابل): بعد از مذاکره با مقامات طالبان، به یکی از کافه‌های کابل رفت؛ نشانه‌ای از تلاش برای حفظ تعامل انسانی با مردم افغانستان در دل یک فضای سیاسی پیچیده.
قطر (دوحه): در جریان گفت‌وگو با مقامات قطری و نمایندگان حماس درباره تحولات غزه، در یکی از کافه‌های عمومی دوحه نیز حضور یافت تا پیام تعامل غیررسمی ایران را به‌ویژه در فضای حساس فلسطین-اسرائیل منتقل کند.
این سلسله رفتارها نشان می‌دهد عراقچی تنها به چهارچوب‌های دیپلماتیک خشک بسنده نمی‌کند، بلکه با شناخت عمیق از بسترهای اجتماعی و فرهنگی کشورهای مقصد، دیپلماسی را از سطح دولت‌با‌دولت به سطح مردم‌با‌مردم ارتقا می‌دهد.
در عصری که تصویرسازی و ارتباطات انسانی به ابزار قدرت نرم تبدیل شده‌اند، دیپلماسی عمومی سهمی حیاتی در سیاست خارجی دارد. عراقچی با بهره‌گیری از کاراکتر شخصی، اعتمادبه‌نفس فرهنگی و تسلط به زبان نمادها، به تقویت این بُعد از سیاست خارجی کمک کرده است.
دیپلماسی رستورانی نه تنها فضای رسانه‌ای را تحت‌تأثیر قرار داده، بلکه پیام‌هایی چون «قابلیت گفت‌وگو»، «اعتماد به هویت فرهنگی» و «آمادگی برای تعامل برابر» را به مخاطب منطقه‌ای مخابره کرده است. این سبک، گرچه مکمل دیپلماسی رسمی است، اما در بسیاری موارد حتی مؤثرتر از جلسات خشک و رسمی عمل کرده است.