جعفر پناهی و یک نخل سیاسی

نورنیوز-گروه فرهنگی: جشنواره فیلم کن محلی برای درخشش هنر، خلاقیت و سینمای مستقل است. برگزارکنندگانش همیشه اصرار دارند که سیاست را به این جشنواره راه نمی‌دهند؛ اما نگاهی دقیق‌تر به روند سال‌ها و حتی دهه‌های اخیر، چهره‌ای متفاوت از این جشنواره را نشان می‌دهد: «کن یک جشنواره عمیقاً سیاسی است و این سیاست، در راستای منافع برخی کشورهای غربی و اگر آنها منت سر دیگر کشورها گذاشته و اجازه دهند، در راستای منافع متحدانشان هم عمل می‌ کند.

جشنواره کن؛ سیاست زیر نقاب سینما

امسال جایزه نخل طلایی به فیلم «یک تصادف ساده» از جعفر پناهی رسید. فیلمی که هنوز حتی به‌درستی معرفی نشده، فقط یک خط داستانی رسمی دارد و بیشتر از کیفیت هنری‌اش، بحث‌های سیاسی حول آن شکل گرفته است.

پناهی با سوابق سیاسی خاص در مراسم دریافت جایزه‌اش از مردم خواست «حول مخالفت با جمهوری اسلامی اختلافات را  کنار بگذارند!». این سخنان دقیقاً در سالگرد آزادسازی خرمشهر مطرح شد؛ روزی که یادآور ریختن خون هزاران جوان ایرانی برای حفظ تمامیت ارضی ایران است؛ اما حالا پناهی که به عنوان یک ایرانی در جشنواره حضور پیدا کرده، دعوت به ائتلاف برای فروپاشی نظام می‌کند. آن هم ائتلافی که پیش از این تشکیل شده و شکست خورده!

واکنش مثبت رضا پهلوی ـ که حتی در میان اپوزیسیون نیز منزوی و طردشده است ـ به این جایزه، مهر تأیید دیگری بر این روایت است که جایزه‌ی کن به پناهی، بیشتر از آن‌که هنری باشد، سیاسی و تبلیغاتی است.

سیاست‌زدگی سابقه‌دار

این اولین بار نیست که کن نشان می‌دهد هنر، در این جشنواره، بدون اجازه بزرگ‌ترهای آمریکا از سیاست عبور نمی‌کند. در سال ۱۹۵۶، فیلم ماندگار و ضد‌فاشیستی «شب و مه» ساخته آلن رنه، فقط به خاطر اعتراض آلمان غربی از رقابت‌های کن کنار گذاشته شد. این فیلم که اتاق‌های گاز نازی‌ها را افشا می‌کرد، به مذاق قدرت‌های سیاسی خوش نیامد و به‌سادگی حذف شد.
در همان دهه، فیلمی که به بمباران هیروشیما توسط آمریکا اشاره داشت، با وجود اعلام رسمی، ناگهان از بخش رقابتی حذف شد. چرا؟ چون افشای جنایات آمریکا در خاک ژاپن به سود روابط دیپلماتیک نبود.

همیشه علیه ایران

در سال‌های اخیر، هر فیلمی که چهره‌ای سیاه از ایران نشان داده، با آغوش باز در کن پذیرفته شده است؛  فیلم «عنکبوت مقدس»  نیز که چهره‌ای موهن از جامعه مذهبی ایران نمایش می‌داد و بازیگر آن  نیز در همین مدار مورد تشویق و تمجید قرار گرفتند و در جشنواره کن سال ۲۰۲۲ میلادی موفق به اخذ جایزه شدند. این فیلم تصویری نامناسب از ایران نشان می‌داد قتل‌های زنجیره‌ای آن مقطع زمانی را به اسلام و امام هشتم(ع) شیعیان نسبت می‌داد؛ البته علی عباسی کارگردان «عنکبوت مقدس»، این مفهوم را به طور غیر مستقیم ارائه می‌کرد تا وقتی انگشت اتهام ایرانی‌ها را می‌بیند، بتواند همه چیز را انکار کند.

سیاه‌نمایی از ایران = موفقیت در کن

در مقابل، چند فیلم جسور که به سیاست‌های آمریکا و جنایات جنگی غرب اعتراض می‌کردند، یا اصلاً به کن راه پیدا نکردند یا در سکوت خبری گم شدند.

صدای اعتراض از درون جشنواره و حتی شرکت کنندگان غربی

کن بارها در مظان اتهام تبعیض جنسیتی، نژادی، سیاسی و ... بوده. زنان سینماگر، رنگین‌پوستان، منتقدان اجتماعی آمریکا و غرب و ... نسبت به روند گزینش داوران و آثار، بارها اعتراض کرده‌اند. در مواردی، صدای اعتراض حتی از دل خود سینماگران فرانسوی بلند شده؛ مثل ژان کوکتو که در دهه ۵۰ تلاش کرد سیاست را از جشنواره دور نگه دارد، اما ناکام ماند.

ریاکاری آشکار

امسال از یک طرف، کن ادعا می‌کرد که از کارکنانش خواسته «بی‌طرفی سیاسی» را رعایت کنند، اما از طرف دیگر، به سیاسی‌ترین شکل ممکن عمل کرد؛ از اظهارات ضدایرانی جعفر پناهی تا سخنرانی ژولیت بینوش رئیس هیئت داوران، تا حمله رابرت دنیرو به ترامپ، تا حمایت از غزه، همه چیز سیاسی بود.
نشریه «هالیوود ریپورتر» در گزارشی نوشت که این دوره، سیاسی‌ترین جشنواره کن در تاریخ است. پس دیگر جایی برای تردید نیست که کن نه فقط سیاسی است، بلکه با سیاست‌های روز آمریکا هم‌راستاست.

واقعیت تلخ

وقتی فیلمی با میانگین یک ستاره از منتقدان معتبر، نخل طلایی می‌گیرد، باید از خود پرسید: واقعاً چه چیزی در پسِ این تصمیم بوده؟ پاسخ روشن است :سیاست، نه هنر.

سینماگران سیاسی اینجا جایزه می‌گیرند

جشنواره کن، دیگر آن جشن هنری بی‌طرف نیست. کن، حالا به ابزار نرم‌افزار قدرت بدل شده؛ محلی برای سیاست‌ورزی کشورهای غربی، جایی برای تقویت صدای اپوزیسیون مطلوب غرب، و صحنه‌ای برای نمایش آن‌چه کاخ سفید دوست دارد از ایران و سایر کشورهای مستقل ببیند.
و در این مسیر، فیلم‌هایی مثل «یک تصادف ساده» بیشتر از آن‌که برنده‌ی یک رقابت هنری باشند، متاسفانه در جایگاه پیاده‌نظام یک پروژه سیاسی ایفای نقش می‌کنند.