افزایش زلزله‌ها در ایران فقط به گسل‌ها مربوط نیست؛ خشکسالی، فرونشست زمین و برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی ساختار زمین را ناپایدارتر کرده‌اند. این عوامل پنهان، زلزله‌ها را شدیدتر، گسترده‌تر و مرگ‌بارتر می‌کنند؛ ایران روی لبه تیغ زمین‌لرزه ایستاده است.
نورنیوز-گروه اجتماعی: هر بار که خبری از وقوع زلزله در گوشه‌ای از کشور منتشر می‌شود – از خراسان تا هرمزگان، از آذربایجان تا فارس – موجی از نگرانی در میان افکار عمومی به راه می‌افتد. حساسیت‌ها نسبت به فعال شدن گسل‌ها، ایمنی شهرها و تاب‌آوری زیرساخت‌ها دوباره بالا می‌گیرد و سؤالات همیشگی بازمی‌گردد: آیا ما آماده‌ایم؟ آیا زلزله بعدی مهیب‌تر خواهد بود؟ و شاید مهم‌تر از همه: چه عواملی می‌تواند وقوع یا شدت زلزله‌ها را تحت تأثیر قرار دهد؟
در این میان، یک پدیده کمتر دیده‌شده اما بسیار اثرگذار، در سال‌های اخیر به‌طور جدی وارد معادله شده: خشکسالی و فرونشست زمین. ایران در شرایطی قرار دارد که نه‌تنها با کم‌بارشی‌های مکرر و افت محسوس منابع آب زیرزمینی دست و پنجه نرم می‌کند، بلکه دشت‌های اصلی کشور یکی پس از دیگری در حال فرونشست هستند. این فرونشست‌ها صرفاً یک پدیده سطحی و ژئوتکنیکی نیستند؛ بلکه می‌توانند زمینه‌ساز اثرات فاجعه‌بارتری در زمان وقوع زلزله شوند.
وقتی منابع آب زیرزمینی کاهش می‌یابد، خاک دچار تراکم و نشست می‌شود. این پدیده، اگرچه تدریجی است، اما ساختار لایه‌های زمین را تغییر می‌دهد. لایه‌هایی که پیش‌تر با تکیه بر فشار آب‌های زیرسطحی در تعادل بودند، اکنون بدون آن فشار باقی می‌مانند و این تغییر می‌تواند به‌صورت جزئی روی فشار وارده بر گسل‌ها تأثیر بگذارد. با اینکه هنوز داده‌های علمی این فرضیه را در حد تحریک مستقیم گسل‌ها اثبات نکرده‌اند، اما تغییرات فشار و ساختار زمین به هر حال بر شرایط عمومی پهنه‌های لرزه‌خیز مؤثر است.
مسأله مهم‌تر اما نه خود زلزله، بلکه شدت اثر آن در مناطق دچار فرونشست است. مناطق نشست‌کرده از مقاومت کافی در برابر لرزش‌های ناگهانی برخوردار نیستند. خاک در این نواحی سست‌تر شده و حتی سازه‌هایی که در ظاهر مقاوم به نظر می‌رسند، در برابر زمین‌لرزه به‌راحتی فرو می‌ریزند. به زبان ساده‌تر، زلزله در مناطقی که با بحران فرونشست مواجه‌اند، نه‌تنها خطرناک‌تر، بلکه ویرانگرتر است.
اکنون این سؤال حیاتی پیش روی ماست: آیا مدیریت بحران در کشور، هم‌زمان توانایی پاسخ به خشکسالی، فرونشست و زلزله را دارد؟ پاسخ این پرسش نیازمند اقداماتی هم‌زمان در حوزه‌های مختلف است؛ از اصلاح الگوی مصرف آب و نوسازی شبکه‌های آبیاری، تا شناسایی و پایش نواحی دچار نشست زمین، و در نهایت مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در پهنه‌های لرزه‌خیز.
بی‌توجهی به این پیوند سه‌گانه، می‌تواند فجایع بزرگ‌تری را رقم بزند. دیگر نمی‌توان صرفاً به تفکیک علمی میان زلزله و خشکسالی اکتفا کرد. آنچه اهمیت دارد، اثر ترکیبی این پدیده‌ها در واقعیت جغرافیایی ایران است؛ کشوری که هم از گسل‌های فعال می‌لرزد، هم از زمین‌های فرونشسته فرو می‌ریزد و هم از بحران آب می‌نالد.