سفر رئیس‌جمهور ایران به جمهوری آذربایجان، بازگشت یک سیاست منطقی به همسایگی شمالی است؛ حرکتی راهبردی در مسیر خنثی‌سازی نقش‌آفرینی مخرب بازیگران ثالث، تقویت پیوندهای اقتصادی و فرهنگی، و احیای موقعیت ایران در معادلات ژئوپلیتیک قفقاز پس از بحران قره‌باغ.
نورنیوز-گروه سیاسی: سفر دکتر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران به جمهوری آذربایجان را می‌توان نقطه عطفی در روند ترمیم و بازسازی روابط دو کشور همسایه دانست؛ روابطی که پس از حمله مسلحانه به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران در زمستان ۱۴۰۱ دچار تنش و بی‌اعتمادی شد. هرچند این حادثه تلخ با واکنش قاطع مقامات ایرانی همراه بود، اما به شکل ملموسی موجب سردی روابط و عقب‌نشینی موقت باکو از برخی همکاری‌های مشترک شد. با این حال، دیپلماسی فعال ایران و اراده متقابل برای عبور از بحران، به‌تدریج مسیر بازگشت به تعامل سازنده را هموار کرد.
جمهوری آذربایجان به‌عنوان همسایه شمالی ایران، یکی از بازیگران اصلی منطقه قفقاز محسوب می‌شود و روابط راهبردی با آن برای تهران از اهمیت بالایی برخوردار است. در ماه‌های اخیر، تبادل هیأت‌های سیاسی، دیدارهای امنیتی و بازگشایی مسیرهای گفت‌وگو، نشان داد که دو طرف به اهمیت روابط دوجانبه آگاه‌اند. بنابراین، سفر رئیس‌جمهور ایران به باکو تنها یک حرکت تشریفاتی نبود، بلکه اقدامی سنجیده برای بازسازی اعتماد، تعمیق مناسبات و ارتقای نقش ایران در تحولات قفقاز بود.
تحولات منطقه‌ای، به‌ویژه منازعه مزمن میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره‌باغ، همواره تأثیر مستقیم بر معادلات امنیتی قفقاز گذاشته است. جمهوری اسلامی ایران که همواره بر حفظ ثبات و تقویت مناسبات منطقه‌ای تأکید داشته، در طول سال‌های درگیری، با موضع اصولی در حمایت از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و ضرورت پایان اشغال قره‌باغ، تلاش کرد تا راه‌حل سیاسی را جایگزین منازعه نظامی کند.
در این میان، نباید از نقش بازیگران فرامنطقه‌ای و برخی جریان‌های رسانه‌ای و امنیتی غافل شد که با طرح‌های تفرقه‌افکنانه، در پی تضعیف مناسبات تهران و باکو هستند. از جمله این تهدیدها می‌توان به حضور رژیم صهیونیستی در پروژه‌های نظامی آذربایجان، تلاش غرب برای منزوی‌سازی ایران در مسیرهای ترانزیتی و همچنین دامن‌زدن به تنش‌های قومی و مرزی اشاره کرد. با وجود این موانع، استقبال گرم مقامات آذربایجانی از رئیس‌جمهور ایران نشانه‌ای از اراده دو دولت برای عبور از این چالش‌ها و بازگشت به مسیر همکاری است.
در جریان این سفر، افزون بر دیدارهای رسمی و امضای اسناد همکاری، محورهایی چون گسترش روابط اقتصادی، افزایش تبادلات انرژی، توسعه مسیرهای ترانزیتی و اجرای پروژه‌های مشترک زیربنایی مورد تأکید قرار گرفت. ایران و جمهوری آذربایجان با تکیه بر موقعیت ژئوپلیتیک خود، در پی ایفای نقش فعال در زنجیره ترانزیت شمال-جنوب و مسیرهای تجاری منطقه‌ای هستند. در این چارچوب، گذرگاه‌های مرزی شمالی ایران و بنادر جنوبی کشور، نقشی کلیدی در آینده همکاری‌ها خواهند داشت.
از منظر فرهنگی و علمی نیز، اشتراکات عمیق تاریخی، مذهبی و زبانی دو ملت، ظرفیت‌های گسترده‌ای برای تعمیق همکاری‌ها فراهم کرده است. همکاری‌های دانشگاهی، آموزش زبان فارسی و ترکی، تأسیس مراکز فرهنگی مشترک و پروژه‌های علمی در حوزه‌هایی مانند نانو، پزشکی و کشاورزی هوشمند، از جمله زمینه‌هایی است که می‌تواند به پیوندهای پایدار میان دو کشور عمق بیشتری ببخشد. این تعاملات مردمی، برخلاف نوسانات سیاسی، همواره بستر مناسبی برای تحکیم روابط باقی مانده است.
در نهایت، سفر دکتر پزشکیان به باکو را باید فرصتی استراتژیک برای عبور از سوءتفاهم‌های گذشته، طراحی نقشه راهی جدید برای روابط دوجانبه و تثبیت جایگاه ایران به‌عنوان شریکی مطمئن در قفقاز دانست. اکنون تهران و باکو با پشتوانه اراده سیاسی و پشتیبانی مردمی، می‌توانند آینده‌ای روشن، باثبات و همگرایانه برای منطقه ترسیم کنند.