در گامی کم‌سابقه برای پیوند ساختاری امنیت و آموزش، تفاهم‌نامه‌ای جامع میان وزارت آموزش و پرورش و فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ اول اردیبهشت 1404 به امضا رسید. این توافق با هدف توسعه همکاری‌های فرهنگی، اجتماعی و پیشگیرانه، به دنبال تقویت نظم، سلامت روان و امنیت اجتماعی در میان دانش‌آموزان، معلمان و خانواده‌هاست.
نورنیوز-گروه فرهنگی: در بسیاری از کشورهای پیشرفته، از جمله فنلاند، هلند و کانادا، همکاری نزدیک میان نهادهای آموزشی و انتظامی بخشی از سیاست‌های کلان اجتماعی است. در این کشورها، حضور مشاوران انتظامی در مدارس، آموزش قوانین و مهارت‌های زندگی، برنامه‌های ضدخشونت و مبارزه با قلدری (Bullying Prevention) نه‌تنها امری معمول، بلکه از ارکان توسعه انسانی محسوب می‌شود.
ایران نیز با امضای این تفاهم‌نامه، در مسیر انطباق با این الگوی جهانی گام برداشته است؛ الگویی که به جای تمرکز صرف بر مداخله، به پیشگیری و توانمندسازی اجتماعی می‌پردازد.
نظم اجتماعی، از کلاس درس تا جامعه
بر اساس متن تفاهم‌نامه، محورهایی چون ترویج نظم و انضباط اجتماعی، پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، توانمندسازی مربیان و والدین، و طراحی بسته‌های آموزشی فرهنگی، ساختارمند طراحی شده‌اند. این رویکرد چندوجهی، به‌ویژه با در نظر گرفتن سنین حساس دانش‌آموزی، از نظر روان‌شناسی رشد و جامعه‌شناسی تربیت، اقدامی هوشمندانه تلقی می‌شود.
از نگاه علوم تربیتی، آموزش نظم و خودکنترلی در سنین پایین نقش مهمی در کاهش رفتارهای پرخطر آینده دارد. این تفاهم‌نامه با تأکید بر همیاران پلیس، نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان (نماد)، و آموزش والدین، به دنبال تعمیق این مهارت‌هاست.
پلیس، پیشگیری و آموزش: از تقابل تا تعامل
انتقاد سنتی از حضور نهادهای انتظامی در محیط آموزشی، خطر امنیتی‌شدن فضاهای تربیتی است. با این حال، رویکرد نوین فراجا و وزارت آموزش‌و‌پرورش در قالب این تفاهم‌نامه، بر تعامل، آموزش غیرمستقیم، تولید محتوا، مشاوره و ظرفیت‌سازی متمرکز است.
برای مثال، استفاده از سامانه شاد برای آموزش مهارت‌های زندگی، ترافیک، فضای مجازی و آسیب‌شناسی مواد مخدر، رویکردی دیجیتال‌محور و به‌روز محسوب می‌شود که با استانداردهای جهانی همخوان است.
نقاط قوت تفاهم‌نامه: توسعه‌نگری و استفاده از ظرفیت‌های ملی
مشارکت فراگیر نهادی: تفاهم‌نامه از دانشگاه فرهنگیان تا مراکز مشاوره و انجمن اولیا و مربیان را در بر می‌گیرد.
توسعه فرهنگی و هنری: تولید بسته‌های فرهنگی برای اولیا و دانش‌آموزان، نگاه فراتر از انتظامی به امنیت دارد.
پیشگیری هدفمند: توجه به آسیب‌های فضای مجازی، اعتیاد، سرقت، ترافیک و… در آموزش‌های ضمن‌خدمت و عمومی، حاکی از شناخت کامل از ریسک‌های اجتماعی است.
پایش محیط پیرامونی مدارس: همکاری پلیس برای پاکسازی اطراف مدارس از معتادین متجاهر و تهدیدات اجتماعی، اقدامی متمم در جهت حفظ محیط امن آموزشی است.
چالش‌ها و ملاحظات اجرایی
با وجود نقاط قوت، چند چالش نیز قابل پیش‌بینی است:
مرزبندی نقش‌ها: ضرورت دارد که معلمان و مشاوران همچنان نقش محوری خود را در تربیت ایفا کرده و پلیس صرفاً نقش پشتیبان آموزشی داشته باشد.
آموزش تخصصی مربیان: اجرای دقیق این تفاهم‌نامه مستلزم تربیت مربیان تخصص‌دیده در حوزه آسیب‌های اجتماعی است.
نظارت بر اثرگذاری: برای ارزیابی موفقیت تفاهم‌نامه، نیاز به سازوکارهای علمی ارزیابی اثرگذاری وجود دارد.
جمع‌بندی: نهادسازی برای آینده‌ای ایمن‌تر
تفاهم‌نامه میان وزارت آموزش و پرورش و فرماندهی انتظامی، اگر به‌درستی اجرا و مدیریت شود، می‌تواند الگویی برای سایر کشورهای منطقه در حوزه ترکیب امنیت نرم، تربیت اجتماعی و مشارکت نهادی باشد. در جهانی که آسیب‌های اجتماعی با شتابی فزاینده گسترش می‌یابند، پیوند پلیس و آموزش، نه‌به‌معنای نظامی‌سازی تربیت، بلکه نشانه‌ای از بلوغ در حکمرانی اجتماعی است.