با انتشار اطلاعیه رسمی درباره واگذاری بلوک مدیریتی سایپا، دوباره بحث خصوصی‌سازی و چالش‌های آن به صدر اخبار اقتصادی بازگشته است؛ تجربه‌های پیشین و حضور متقاضیانی با سابقه فعالیت در بازارهای شبه‌انحصاری، این واگذاری را در هاله‌ای از تردید قرار داده‌اند.
نورنیوز-گروه اقتصادی: انتشار اطلاعیه رسمی درباره واگذاری بلوک مدیریتی شرکت سایپا، بار دیگر بحث حساس و همیشگی خصوصی‌سازی را به صدر تحولات اقتصادی کشور بازگرداند. اگرچه در نگاه نخست، واگذاری یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های خودروسازی کشور می‌تواند نوید اصلاح ساختاری در صنعت خودرو باشد، اما تجربه‌های نه‌چندان موفق گذشته، به‌ویژه آنچه در واگذاری ایران‌خودرو رخ داد، باعث شده این فرآیند با دیده تردید نگریسته شود. در فهرست متقاضیان، حضور یک شرکت فعال در صنعت لوازم خانگی ـ که بازار آن به واسطه ممنوعیت واردات، عملاً در وضعیت شبه‌انحصاری قرار دارد ـ نگرانی‌های تازه‌ای را درباره آینده این واگذاری رقم زده است.
ایران‌خودرو؛ واگذاری‌ای که اعتماد عمومی را آزمایش کرد
نمونه پیشین خصوصی‌سازی در صنعت خودرو، یعنی واگذاری ایران‌خودرو، نه‌تنها انتظارات را برآورده نکرد، بلکه چالش‌های جدیدی نیز پدید آورد. از جمله این چالش‌ها می‌توان به ابهام در سازوکار قیمت‌گذاری، عدم شفافیت در فرآیند انتخاب خریدار، ادامه نفوذ دولت در تصمیم‌گیری‌ها و البته نبود تغییر محسوس در کیفیت محصولات و فرآیندهای تولید و فروش یا افزایش رقابت‌پذیری اشاره کرد.حال با قرار گرفتن سایپا در مسیر مشابه، این پرسش مطرح است: آیا سرنوشت آن نیز مشابه خواهد بود؟
ورود غیربخش‌خصوصی واقعی؛ تهدید برای رقابت‌پذیری
در لیست متقاضیان سایپا، حضور یک شرکت عمدتاً فعال در حوزه لوازم خانگی، زنگ خطری جدی برای آینده رقابت‌پذیری صنعت خودرو است. تجربه گذشته نشان داده شرکت‌هایی که دارای سابقه تخصصی و مدیریتی لازم برای ورود به عرصه های جدید را ندارند با ورود به صنایع دیگر، به دنبال تثبیت موقعیت خود در بازارهای انحصاری تازه هستند و نوآوری و بهره وری در فعالیتهایشان به حاشیه می رود. در چنین ساختاری، مصرف‌کننده بازنده اصلی است؛ نه تنوعی خواهد دید، نه کیفیتی، و نه قیمتی متعادل.
مسئله اهلیت؛ کلید گمشده در خصوصی‌سازی‌ها
چنانچه قرار باشد واگذاری صرفاً به صاحبان سرمایه بدون بررسی دقیق سوابق صنعتی، برنامه‌های توسعه‌ای و توان مدیریتی انجام شود، هیچ تحول واقعی در ساختار شرکت رخ نخواهد داد. تجربه خصوصی‌سازی در صنایع فولاد، پتروشیمی، کشاورزی و حتی خودروسازی این واقعیت را بارها به ما گوشزد کرده است. انتخاب خریدار باید بر اساس توان واقعی در توسعه صنعت، نه صرفاً قدرت مالی یا سیاسی باشد. در غیر این صورت، واگذاری‌ها تنها به تغییر تابلو و لوگو محدود خواهد شد، بدون آنکه تغییری در نتیجه حاصل شود.
خصوصی‌سازی در خدمت اقتصاد یا در خدمت گروه‌های خاص؟
یکی از آسیب‌های جدی خصوصی‌سازی در ایران، تبدیل آن به ابزاری برای انتقال مالکیت از دولت به گروه‌های محدود و ذی‌نفوذ بوده است. واگذاری سایپا فرصتی است برای بازتعریف این روند. اگر دولت بتواند از این آزمون سربلند بیرون بیاید و واگذاری را بر مبنای شفافیت، رقابت واقعی و سنجش دقیق اهلیت انجام دهد، می‌توان امیدوار بود که بخشی از صنعت خودروسازی کشور به سوی کارآمدی و ارتقاء کیفیت حرکت کند. در غیر این صورت، تجربه‌ای مشابه ایران‌خودرو در انتظار سایپا خواهد بود؛ تجربه‌ای که جز ناامیدی برای مردم و تعمیق انحصار برای بازار، نتیجه‌ای به همراه ندارد.