مدیرکل صلح یا مهره بحران؟ آزمون نهایی گروسی در تهران

نور نیوز-گروه سیاسی: با نزدیک‌شدن به دور دوم مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا که قرار است روز شنبه در مسقط برگزار شود، ورود رافائل گروسی به تهران در روز چهارشنبه ۲۷ فروردین، ابعاد سیاسی و فنی مهمی یافته است. این سفر نه‌تنها در امتداد تلاش‌های فنی آژانس برای پیگیری مفاد قطعنامه شورای حکام در آذر ۱۴۰۲ ارزیابی می‌شود، بلکه از منظر زمان‌بندی، می‌تواند به مثابه وزنه‌ای در ترازوی مذاکرات مسقط عمل کند؛ وزنه‌ای که بسته به رفتار گروسی، یا موجب تقویت مسیر دیپلماسی می‌شود، یا همانند گذشته، آن را از ریل خارج می‌سازد.

کنایه ظریف و در عین حال هوشمندانه‌ی سید عباس عراقچی در دیدار با گروسی، که آژانس را نیازمند یک «مدیرکل صلح» دانست، حامل پیامی روشن و دوگانه بود: نخست، ضرورت ایفای نقش آژانس به‌عنوان نهادی بی‌طرف در بحبوحه تحرکات تخریبی برخی بازیگران بین‌المللی، و دوم، نقدی صریح اما دیپلماتیک به رویه‌های گذشته گروسی که بیش از آن‌که فنی باشند، به ترجمان سیاسی مطالبات برخی کشورها بدل شده بودند. عراقچی همچنین تأکید کرد که «تمایل داریم به مأموریت گروسی برای دور نگه داشتن آژانس از سیاست اعتماد کنیم»؛ عبارتی که اگرچه در ظاهر بیانگر امید به اصلاح مسیر است، اما در باطن، هشداری است نسبت به تکرار رفتارهای پیشین. در این میان، مسیر پیش‌روی آژانس روشن است اما پرچالش: یا گروسی می‌پذیرد که گزارش‌های آتی خود را بر مبنای واقعیت‌های میدانی و همکاری‌های بی‌وقفه ایران تنظیم کند، و از سایه تصمیم‌سازی‌های سیاسی فاصله بگیرد؛ یا با تداوم روندهای یک‌سویه، زمینه‌ساز تشدید بحران و آغاز فصل جدیدی از تنش خواهد شد. گزارش نهایی او تا بهار ۲۰۲۵، در موقعیتی قرار دارد که می‌تواند تاثیر قابل ملاحظه ای بر سرنوشت توافق هسته‌ای و آینده روابط ایران و آمریکا داشته باشد.

به همین دلیل، انتخاب مسیر بی‌طرفانه از سوی آژانس، نه یک ترجیح، بلکه ضرورتی برای امنیت بین‌المللی است. دیدار گروسی با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز که امروز پنج شنبه برگزار شد بر جنبه‌های فنی این سفر تأکید دارد، اما تجربه سال‌های اخیر نشان داده که تفکیک حوزه فنی از سیاست، بیش از آنکه یک ساختار اداری باشد، نیازمند اراده و شهامت مدیریتی است. چنان‌که اسلامی پیش از این، بر همکاری تمام‌عیار ایران با آژانس و همکاری برای انجام ماموریتهای نظارتی آنها وفق موافقتنامه پادمان تأکید کرده بود. با این حال، عدم بازتاب این همکاری‌ها در سطح مدیریتی آژانس، پرسش‌های جدی را درباره ماهیت و اهداف برخی گزارش‌ها ایجاد کرده است. در آستانه تابستان ۱۴۰۴،(اکتبر 2025) که با آغاز بند غروب توافق هسته‌ای دوره‌ای سرنوشت‌ساز برای آینده برجام و موقعیت بین‌المللی ایران خواهد بود، هیچ‌کدام از طرف‌ها نمی‌توانند نقش نهادهای داوری بین‌المللی را دست‌کم بگیرند. اما شرط اولیه ایفای چنین نقشی، حفظ بی‌طرفی و دوری از استانداردهای دوگانه است. اگر گروسی بخواهد به‌راستی «مدیرکل صلح» باشد، باید با گزارش‌هایی که واقعیت‌های همکاری ایران را به‌درستی منعکس می‌کنند، راه را برای یک توافق پایدار و چندجانبه باز کند.