سفر رئیس‌جمهور آلمان به ارمنستان و آذربایجان که برای اولین بار انجام می شود در شرایطی صورت گرفت که دو کشور در آستانه توافق صلح قرار دارند. اما آیا این صلح پایدار خواهد بود؟ در حالی که اروپا برای نقش‌آفرینی بیشتر تلاش می‌کند، تنش‌های مرزی و رقابت‌های ژئوپلیتیکی همچنان ادامه دارد.
نورنیوز-گروه بین الملل: سفر فرانک-والتر اشتاین‌مایر، رئیس‌جمهور آلمان به قفقاز در مقطع زمانی حساسی از تحولات منطقه‌ای انجام شده است. این نخستین سفر یک رئیس‌جمهور فدرال آلمان به ارمنستان و جمهوری آذربایجان بوده و در شرایطی رخ داده که دو کشور، پس از دهه‌ها منازعه، به آستانه امضای یک توافق صلح نزدیک شده‌اند. اما این پرسش اساسی مطرح است که آیا ورود آلمان به صحنه مذاکرات، تنها یک اقدام نمادین است یا نشانه‌ای از تغییر رویکرد اروپا در قفقاز جنوبی؟
سیاست راهبردی برلین در قفقاز: نقش جدید یا مداخله محدود؟
آلمان، به‌عنوان یکی از قدرت‌های کلیدی اروپا، تا کنون نقش محدودی در تحولات قفقاز داشته است. اما سفر اخیر اشتاین‌مایر نشان‌دهنده تمایل برلین به ایفای نقشی فعال‌تر در این منطقه است. برلین در شرایطی به میانجی‌گری میان باکو و ایروان تمایل نشان می‌دهد که اتحادیه اروپا، از طریق مأموریت نظارتی خود در ارمنستان، در حال تقویت نفوذش در قفقاز جنوبی است. برلین می‌کوشد با دیپلماسی فعال، از طریق ایجاد موازنه میان طرفین، جایگاه خود را در معادلات منطقه‌ای تثبیت کند و از وابستگی ارمنستان به روسیه بکاهد.
صلح در سایه تهدیدات و موازنه قدرت
مناقشه ارمنستان و جمهوری آذربایجان، فراتر از یک اختلاف مرزی، بخشی از رقابت‌های ژئوپلیتیکی بزرگ‌تر میان قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. پس از جنگ ۲۰۲۰، جمهوری آذربایجان توانست موقعیت برتر خود را تثبیت کند و اکنون، با مطرح کردن خواسته‌های بیشتر، به‌دنبال تغییر ساختارهای قانونی و سیاسی در ارمنستان است. این فشارها، دولت نیکول پاشینیان را در موقعیتی دشوار قرار داده و موجب افزایش مخالفت‌های داخلی شده است. در همین حال، تهدید تلویحی حمله به جنوب ارمنستان برای ایجاد کریدور نخجوان، یکی از چالش‌های مهم پیش‌روی توافق صلح است.
اروپا، روسیه و مسیر آینده ارمنستان
ارمنستان به‌طور سنتی به روسیه متکی بوده، اما پس از جنگ ۲۰۲۰، نشانه‌هایی از کاهش وابستگی ایروان به مسکو مشاهده شده است. تصویب لایحه پیوستن به اتحادیه اروپا در پارلمان ارمنستان، نشان‌دهنده گرایش جدیدی در سیاست خارجی این کشور است. اما مسکو، که همچنان نفوذ اقتصادی و نظامی قابل توجهی در ارمنستان دارد، اجازه نخواهد داد که این تغییر جهت بدون هزینه باشد. اشتاین‌مایر در جریان سفر خود، به حمایت اروپا از ارمنستان اشاره کرد اما همزمان، از روند «طولانی‌مدت» پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا سخن گفت. این موضع‌گیری نشان‌دهنده حساسیت بالای اتحادیه اروپا در قبال واکنش احتمالی روسیه است.
چشم‌انداز همکاری‌های آلمان و قفقاز جنوبی
آلمان در تلاش است با اتخاذ یک سیاست متعادل، نه‌تنها میانجی‌گر مناقشه ارمنستان و جمهوری آذربایجان باشد، بلکه زمینه را برای همکاری‌های اقتصادی گسترده‌تر با کشورهای منطقه فراهم کند. توسعه مسیرهای ترانزیتی از طریق قفقاز جنوبی، عاملی کلیدی در راهبردهای اقتصادی اروپا محسوب می‌شود. در این راستا، تقویت مأموریت نظارتی اتحادیه اروپا در ارمنستان، می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای تضمین ثبات و تسهیل روند صلح عمل کند.
سفر رئیس‌جمهور آلمان به قفقاز را می‌توان بخشی از تلاش اروپا برای حضور پررنگ‌تر در این منطقه دانست. اما موفقیت این رویکرد به توانایی اروپا در مدیریت حساسیت‌های ژئوپلیتیکی، به‌ویژه در قبال روسیه، بستگی دارد. اگرچه امکان امضای توافق صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان افزایش یافته، اما موانع داخلی و منطقه‌ای همچنان باقی است. برلین و بروکسل باید در عین حمایت از ایروان، از تبدیل شدن این روند به یک رقابت مستقیم با مسکو اجتناب کنند، چرا که هرگونه تشدید تنش، می‌تواند ثبات شکننده منطقه را به خطر بیندازد.