«اَصحاب الاَیکه» تعبیری قرآنی، اشاره به ساکنان بیشه‌زارى است که بر اثر «کم‌فروشى» و در پى تکذیب پیامبرشان حضرت شعیب علیه‌السلام، با عذاب الهى نابود شدند. برخى از مفسران، معتقدند که «اصحاب ایکه» همان «اصحاب مدین» هستند؛ هرچند برخی دیگر، آنها را دو قوم دانسته‌اند.
نورنیوز-گروه فرهنگی: «اَصحاب الاَیکه» تعبیری قرآنی، اشاره به ساکنان بیشه‌زارى است که بر اثر «کم‌فروشى» و در پى تکذیب پیامبرشان حضرت شعیب علیه‌السلام، با عذاب الهى نابود شدند. برخى از مفسران، معتقدند که «اصحاب ایکه» همان «اصحاب مدین» هستند؛ هرچند برخی دیگر، آنها را دو قوم دانسته‌اند.
اصحاب ایکه در قرآن
عنوان «اصحاب الایکه» ۴ بار در قرآن کریم در آیات ۷۸ سوره حجر/۱۵؛ ۱۷۶، سوره شعراء/۲۶؛ ۱۳، سوره ص/ ۳۸ و ۱۴ سوره ق/ ۵۰ آمده است.
قرآن کریم اصحاب ایکه را امت حضرت شعیب معرفى مى‌کند. (شعراء/ ۲۶، ۱۷۶ـ۱۷۷) نامیدن آنان به اصحاب ایکه یا از آن رو بوده است که در منطقه‌اى پر آب و درخت با میوه فراوان زندگى مى‌کردند یا از آن رو که ایکه (درختى) را مى‌پرستیدند.
اگر به روایت ترتیب نزولى که زرکشى در البرهان آورده است اعتماد کنیم، براى نخستین بار در سوره ق و در کنار قوم حضرت نوح، اصحاب رسّ، ثمود، عاد، فرعون، اخوان لوط و قوم تُبَّع، از اصحاب الایکه نیز یاد شده و بدون آن که هیچ معرفى از آنان ارائه شود، تنها بر این نکته تأکید شده که آنان پیامبر خود را تکذیب کردند و مستحق وعید الهى شدند: «کذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَأَصْحَابُ الرَّسِّ وَثَمُودُ * وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ وَإِخْوَانُ لُوطٍ * وَأَصْحَابُ الْأَیکةِ وَقَوْمُ تُبَّعٍ کلٌّ کذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ وَعِیدِ» (ق/۵۰، ۱۲ـ۱۴). سپس براى بار دوم در سوره ص با همان تعریف مختصر و در کنار همان گروه‌هاى یاد شده از آنان نیز نام برده شده و افزون بر آن، در این سوره مى‌گوید: آنان به تعجیل از خدا مى‌خواستند که پیش از رسیدن روز حساب عذابشان کند: «کذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ ذُو الْأَوْتَادِ * وَثَمُودُ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ الأَیکةِ أُوْلَئِک الْأَحْزَابُ * إِن کلٌّ إِلَّا کذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ عِقَابِ * وَمَا ینظُرُ هَؤُلَاء إِلَّا صَیحَةً وَاحِدَةً مَّا لَهَا مِن فَوَاقٍ * وَقَالُوا رَبَّنَا عَجِّل لَّنَا قِطَّنَا قَبْلَ یوْمِ الْحِسَابِ». (ص/۳۸، ۱۲ـ۱۶)
روشن‌ترین معرفى از اصحاب ایکه در سوره شعراء آمده که به فاصله ۹ سوره پس از سوره ص نازل شده است. در این سوره اصحاب ایکه، قوم شعیب معرفى شده‌اند که پیش از شعیب، دیگر فرستادگان الهى را تکذیب کرده بودند: «کذَّبَ أَصْحَابُ الْأَیکةِ الْمُرْسَلِینَ» (سوره شعراء/ ۲۶، ۱۷۶) شعیب آنان را به ترس از خدا فرامى‌خواند: «إِذْ قَالَ لَهُمْ شُعَیبٌ أَلَا تَتَّقُونَ».(سوره شعراء/ ۲۶، ۱۷۷) و با معرفى خود به عنوان پیامبر امین و درستکار براى آنان، از ایشان مى‌خواست تقواى الهى را رعایت کرده و از او اطاعت کنند: «إِنِّی لَکمْ رَسُولٌ أَمِینٌ * فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ».(شعراء/ ۲۶، ۱۷۸ـ۱۷۹) و اعلام مى‌داشت که در برابر هدایتشان مزدش بر عهده پروردگار جهانیان است و از آنان مزدى نمى‌خواهد: «وَمَا أَسْأَلُکمْ عَلَیهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِی إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ». (شعراء/۲۶، ۱۸۰)
شاید بتوان از ظاهر آیات بعد استفاده کرد که بزرگترین انحراف اصحاب ایکه، کم‌فروشى بوده است، از این رو شعیب (ع) ضمن دعوت آنها به کامل دادن پیمانه، آنان را از کم‌فروشى نهى مى‌کرد: «أَوْفُوا الْکیلَ وَلَا تَکونُوا مِنَ الْمُخْسِرِینَ» (سوره شعراء/۲۶، ۱۸۱) و از آنان مى‌خواست که با ترازوى درست و کفه‌هاى برابر وزن کنند و از ارزش اموال مردم نکاهند که چنین کارى فساد است و آنان نباید با کم‌فروشى در زمین فساد کنند: «وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِیمِ * وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیاءهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ». (شعراء/۲۶، ۱۸۲ـ۱۸۳) برخى از مفسران فساد مورد اشاره این آیه را به راهزنى، غارت اموال، نابود کردن زراعت و احیاناً قتل تفسیر کرده، این اعمال را نیز از جمله انحراف‌ها و کارهاى نارواى اصحاب ایکه برشمرده‌اند.
اصحاب ایکه در برابر دعوت شعیب ایستادگى و او را جادو شده معرفى کردند و با برابر دانستن شعیب با خودشان، او را در ادعاى رسالتش از جانب خدا دروغگو شمردند: «قَالُوا إِنَّمَا أَنتَ مِنَ الْمُسَحَّرِینَ * وَمَا أَنتَ إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُنَا وَإِن نَّظُنُّک لَمِنَ الْکاذِبِینَ» (شعراء/۲۶، ۱۸۵ـ۱۸۶) و ناباورانه و با استهزا به او پیشنهاد دادند که اگر در ادعایش راستگوست پاره آسمان بر سر آنان فرود‌آورد: «فَأَسْقِطْ عَلَینَا کسَفًا مِّنَ السَّمَاء إِن کنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ»(سوره شعراء/۲۶، ۱۸۷) اما شعیب با واگذاردن امر آنان به خداوند و این که خداوند به فرجام آنان داناست، به آنان فرمود: خدا به آنچه مى‌کنید، داناتر است یعنى اختیار عذاب به دست من نیست: «قَالَ رَبِّی أَعْلَمُ بِمَا تَعْمَلُونَ».(سوره شعراء/۲۶، ۱۸۸)
عذاب اصحاب ایکه
اصحاب ایکه شعیب را تکذیب کردند و در پى تکذیب آنان، عذاب روزِ سایبان یا ابر، آنان را فرو گرفت: «فَکذَّبُوهُ فَأَخَذَهُمْ عَذَابُ یوْمِ الظُّلَّةِ». (شعراء/۲۶، ۱۸۹) روز نزول عذاب بر اصحاب ایکه به «روز بزرگ» وصف شده است: «إِنَّهُ کانَ عَذَابَ یوْمٍ عَظِیمٍ». (شعراء/۲۶،۱۸۹) درباره کیفیت عذاب اصحاب ایکه روایاتى نقل شده که یادآور شباهت عذاب این قوم با اصحاب مدین است.
گفته شده: پس از آن که حضرت شعیب را تکذیب کردند و ناباورانه از او خواستند تا پاره‌اى از آسمان یا ابر بر آنان بیفکند، خداوند ۷ شبانه‌روز گرماى شدیدى را بر آنها مسلط کرد و باد را ساکن گرداند، به گونه‌اى که نفس کشیدن بر آنان دشوار شد و آرامش را از آنان گرفت. پناه بردن به درون خانه‌ها و سرداب‌ها و استفاده از آب و سایه نیز براى خنک شدن بر آنان سودى نبخشید، آنگاه پس از ۷ روز خداوند ابرى (ظُلّه) به سوى آنان فرستاد. اصحاب ایکه به سوى سایه آن ابر رو آوردند. ناگهان از آن ابر آتش بارید (صاعقه آنان را فرا‌گرفت) و همه آنان را نابود کرد.
سرزمین اصحاب ایکه
آخرین آیاتى که درباره اصحاب ایکه نازل شده، آیات ۷۸ـ۷۹ سوره حجر/۱۵ است: «وَإِن کانَ أَصْحَابُ الأَیکةِ لَظَالِمِینَ * فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ وَإِنَّهُمَا لَبِإِمَامٍ مُّبِینٍ»؛ و راستى اصحاب ایکه ستمگر بودند پس از آنان انتقام گرفتیم و آن دو (سرزمین اصحاب ایکه و قوم لوط) بر سر راهى آشکار است.
از ذیل این دو آیه برمى‌آید که آثار سرزمین اصحاب ایکه تا زمان نزول قرآن باقى و در کنار بزرگراه عمومى در معرض دید کاروان‌هاى تجارتى مکیان بوده است. در میان مفسران اتفاق نظر است که سرزمین اصحاب ایکه میان مدینه و شام قرار داشته است. برخى آن را نزدیک مدین و برخى دیگر آن را مابین ساحل دریا(ى سرخ) و مدین دانسته‌اند.