در نشست سه‌جانبه آنکارا، ترکیه گام بزرگی در جهت گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی برداشت. این اقدام، که به‌دلیل کاهش تمرکز روسیه و تقویت روابط ترکیه با آمریکا شکل گرفت، می‌تواند تغییرات جدی در معادلات منطقه‌ای ایجاد کند.
نورنیوز-گروه بین الملل:نشست سه‌جانبه‌ای که با حضور وزرای خارجه ازبکستان، ترکیه و آذربایجان در تاریخ ۲۹ ژانویه ۲۰۲۵، درآنکارا برگزار شد به‌طور چشمگیری بر گسترش نفوذ ترکیه در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی متمرکز بود. این نشست، با هدف ایجاد ظرفیت‌های جدید اقتصادی، امنیتی و فرهنگی، به‌عنوان بخشی از استراتژی ترکیه برای تقویت روابط خود با این مناطق و در پیوند با منافع آمریکا، در حال شکل‌گیری است. اما در پس این تحرکات، استفاده ترکیه از شرایط فعلی منطقه، به‌ویژه درگیری روسیه در جنگ اوکراین و کاهش تمرکز مسکو بر آسیای مرکزی، به‌عنوان یک فرصت استراتژیک برای نفوذ بیشتر آنکارا قابل تحلیل است. ترکیه اکنون در تلاش است تا با استفاده از این شرایط، نه‌تنها مواضع خود را در برابر آمریکا تقویت کند بلکه موقعیت خود را به‌عنوان یک بازیگر مستقل در منطقه برجسته سازد.
شرایط تغییر یافته در منطقه: کاهش تمرکز روسیه در آسیای مرکزی
روسیه، که همواره به‌عنوان یک قدرت اصلی در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی شناخته می‌شود، از زمان آغاز جنگ در اوکراین با چالش‌های داخلی و خارجی جدی روبه‌رو شده است. این کشور که به‌طور سنتی روابط امنیتی و سیاسی عمیقی با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی داشته، به دلیل درگیری‌ها و منابع نظامی و اقتصادی که به جنگ اوکراین اختصاص داده است، از توجه به این مناطق کاسته است. کاهش تمرکز روسیه بر آسیای مرکزی و قفقاز، فضایی را برای کشورهای دیگر از جمله ترکیه و حتی چین به‌وجود آورده تا نفوذ خود را در این مناطق گسترش دهند.
ترکیه، که از مدت‌ها پیش درصدد تقویت روابط خود با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی بوده، اکنون در موقعیتی است که می‌تواند از کاهش توجه روسیه به این مناطق بهره‌برداری کند. آنکارا می‌داند که مسکو دیگر قادر به حفظ تمامیت نفوذ خود در این مناطق نیست و در نتیجه، ترکیه فرصت مناسبی برای ایجاد و گسترش توافقات اقتصادی، امنیتی و فرهنگی جدید با این کشورها پیدا کرده است. در واقع، کاهش تمرکز روسیه بر آسیای مرکزی، برای ترکیه به‌عنوان یک فرصت استراتژیک محسوب می‌شود که به آن این امکان را می‌دهد تا نفوذ خود را گسترش دهد و همزمان در برابر فشارهای بین‌المللی به‌ویژه از جانب ایالات متحده، موقعیت خود را تقویت کند.
تقویت نقش ترکیه به‌عنوان شریک آمریکا در آسیای مرکزی
همزمان با این تحولات، ایالات متحده نیز به‌دنبال گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی است تا بتواند از این منطقه به‌عنوان یک اهرم در مقابله با نفوذ فزاینده روسیه و چین استفاده کند. ترکیه، به‌عنوان یکی از اعضای کلیدی ناتو و شریک استراتژیک آمریکا، می‌تواند به‌عنوان یک پلی برای گسترش روابط واشنگتن با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز عمل کند. ترکیه با روابط تاریخی و فرهنگی خود با کشورهای ترک‌زبان در این مناطق، می‌تواند ایالات متحده را در تقویت موقعیت خود در برابر روسیه و چین کمک کند.
این وضعیت به‌طور غیرمستقیم منافع ترکیه را نیز تأمین می‌کند. از یک سو، آنکارا با تقویت نقش خود در این مناطق می‌تواند به‌عنوان یک بازیگر مستقل و مؤثر در سیاست‌های جهانی مطرح شود و از سوی دیگر، با استفاده از شرایط موجود، مواضع خود را در برابر آمریکا در مسائل مختلف تقویت نماید. در این راستا، ترکیه می‌تواند با بهره‌برداری از موقعیت‌های جدید اقتصادی و امنیتی در آسیای مرکزی و قفقاز، به‌عنوان یک متحد استراتژیک برای ایالات متحده عمل کند و در عین حال، به‌عنوان یک شریک مستقل در برابر فشارهای جهانی، جایگاه خود را در سیاست‌های منطقه‌ای تقویت کند.
واکنش‌های احتمالی روسیه و چین
اگرچه ترکیه در حال گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی است، اما این تحرکات بدون واکنش نخواهد ماند. روسیه که دیگر تمرکز خود را به‌طور کامل بر آسیای مرکزی و قفقاز نخواهد داشت، ممکن است از ابزارهای دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی خود برای مقابله با نفوذ ترکیه و تقویت جایگاه خود در این مناطق استفاده کند. تقویت روابط مسکو با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز و تکیه بر سازمان‌هایی نظیر «سازمان پیمان امنیت جمعی» (CSTO) و «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» می‌تواند راهکارهای روسیه برای پاسخ به تحرکات ترکیه باشد.
علاوه بر این، چین نیز به‌عنوان یک رقیب استراتژیک آمریکا و روسیه در منطقه، با گسترش پروژه‌های اقتصادی همچون «یک کمربند، یک راه» در این مناطق، درصدد حفظ نفوذ خود خواهد بود
چین که در حال گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی به‌دنبال همکاری‌های جدید با کشورهای این منطقه بویژه برای در اختیار گرفتن مسیرهای کریدورهای راهبردی است.
نتیجه‌گیری: ترکیه و موقعیت جدید در آسیای مرکزی و قفقاز
در مجموع، اقدامات ترکیه در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، علاوه بر تقویت نفوذ آنکارا در این مناطق، به‌طور غیرمستقیم به‌نفع ایالات متحده عمل می‌کند. این گسترش نفوذ در شرایطی رخ می‌دهد که کاهش تمرکز روسیه به دلیل درگیری‌های اوکراین و افزایش چالش‌های داخلی، فرصت‌های جدیدی را برای ترکیه فراهم کرده است. ترکیه می‌تواند از این وضعیت بهره‌برداری کرده و جایگاه خود را در برابر آمریکا تقویت کند. اما باید توجه داشت که این تحرکات با واکنش‌های مختلف از سوی روسیه و چین مواجه خواهد شد که می‌تواند معادلات امنیتی و اقتصادی در منطقه را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار دهد.