آلودگی هوا، بحرانی است که از شهرهای پرجمعیت تهران و مشهد تا مناطق صنعتی و مرزی کشور را تحت تأثیر قرار داده است. این معضل چندوجهی که ناشی از ترکیب عوامل طبیعی و انسانی است، نیازمند راهکارهای فوری، سرمایه‌گذاری پایدار، و قوانین سخت‌گیرانه است.
نورنیوز-گروه اجتماعی: آلودگی هوا همچنان یکی از معضلات اصلی زیست‌محیطی در ایران است که زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده است. این بحران از کلان‌شهرهایی چون تهران و مشهد تا شهرهای صنعتی نظیر اراک و تبریز و مناطق مرزی مانند زابل و اهواز، گسترده است. با بررسی آمار و شرایط مختلف در شهرهای مختلف ایران می‌توان ابعاد و عوامل این مشکل را به صورت دقیق‌تر مورد بررسی قرار داد.
کلانشهرها: فشار ناشی از جمعیت و خودروها
کلان‌شهرهای ایران به‌ویژه تهران، سهم قابل‌توجهی از آلودگی هوا را به خود اختصاص داده‌اند. بر اساس آمارهای رسمی، تهران در سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۶۰ روز هوای ناسالم داشت. علت اصلی این آلودگی، تردد روزانه بیش از ۸ میلیون خودرو و موتور سیکلت، سوخت‌های غیراستاندارد و وارونگی هوا در فصول سرد است. تهران به دلیل موقعیت جغرافیایی و تراکم بالای جمعیت، بیشترین تأثیر را از این پدیده می‌پذیرد.
مشهد نیز، به‌عنوان دومین کلان‌شهر پرجمعیت ایران، وضعیت مشابهی دارد. این شهر در سال گذشته بیش از ۱۰۰ روز هوای ناسالم را تجربه کرده است. در مشهد، علاوه بر وارونگی هوا، استفاده از سوخت‌های فسیلی در زمستان و تعداد زیاد خودروها و نوتور سیکلتها به این وضعیت دامن زده است.
کرج، در نزدیکی تهران، تحت تأثیر مستقیم آلودگی این کلان‌شهر قرار دارد و همچنین به دلیل رشد سریع جمعیت ترافیک بالا و بافت صنعتی در معرض افزایش آلودگی هوا قرار گرفته است.
شهرهای صنعتی: آلودگی ناشی از صنایع سنگین
شهرهای صنعتی ایران مانند اراک، تبریز و کرمان به‌دلیل تمرکز صنایع سنگین، از آلوده‌ترین نقاط کشور محسوب می‌شوند
در اراک بیش از ۱۲۰ روز هوای ناسالم در سال ۱۴۰۲ ثبت شده است. نیروگاه‌ها،پالایشگاهها، پتروشیمی‌ها و تردد خودروهای سنگین در کنار موقعیت جغرافیایی، دلایل اصلی آلودگی این شهر هستند.
تبریزکنیز با بیش از ۸۵ روز هوای ناسالم، درگیر آلودگی ناشی از پالایشگاهها و صنایع سنگین است. تبریز همچنین با مشکل ترافیک خودروها و موتور سیکلتها مواجه است که به وخامت اوضاع کمک می‌کند.
در کرمان، فعالیت معادن مس، آهن و صنایع سنگین مانند مس سرچشمه از دلایل اصلی آلودگی هوا به شمار می رود.
مناطق مرزی: طوفان‌های گردوغبار و تغییرات اقلیمی
مناطق مرزی ایران به‌ویژه جنوب و شرق کشور نیز در گیر نوع دیگری از آلودگی هوا هستند. شهرهای واقع شده در جنوب و شرق کشور بیشتر تحت تأثیر گردوغبار قرار دارند.
در اهواز شاخص کیفیت هوا در بسیاری از روزهای سال به بیش از ۳۰۰ (وضعیت خطرناک) می‌رسد. گردوغبار محلی و فرامرزی و همچنین فعالیت تاسیسات نفتی، اصلی‌ترین دلایل آلودگی این شهر هستند.
طوفان‌های ۱۲۰ روزه سیستان، زابل در جنوب شرق اقلیم ایران را به یکی از آلوده‌ترین نقاط کشور تبدیل کرده است. گردوغبار شدید در این منطقه شاخص کیفیت هوا را در بسیاری از روزها به وضعیت قرمز رسانده است.
شهرارومیه نیز تحت تأثیر خشک‌شدن دریاچه ارومیه و گردوغبار محلی، روزهای زیادی را با کیفیت هوای نامطلوب تجربه می‌کند.
راهکارهای کاهش آلودگی هوا
برای مقابله با بحران آلودگی هوا، اتخاذ راهکارهایی متنوع و منطقه‌محور ضروری است
همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی با کشورهای همسایه برای کنترل منابع گردوغبار فرامرزی از جمله اقداماتی است که می بایست در جنوب و شرق کشور به آن اهتمام شود.
برای کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها توجه به توسعه حمل‌ونقل عمومی پاک ضروری است. گسترش مترو و استفاده از اتوبوس‌های برقی در کلانشهرها از جمله راهکارهایی موثری است که بسیاری از کشورها به آن رو آورده اند.
برای کاهش اثرات مخرب صنایع بر کیفیت هوا ،کنترل صنایع آلاینده با نصب فیلترهای پیشرفته در نیروگاه‌ها و کارخانه‌ها و نظارت مستمر بر صنایع سنگین ضروری است. اعمال سخت‌گیرانه قوانین موجود مانند قانون هوای پاک و وضع جرائم سنگین بر منابع آلوده کننده هوا نیز از جمله اقداماتی است که باید مورد اهتمام قرار گیرد.
آلودگی هوا در ایران، معضلی چندوجهی است که از مناطق صنعتی و کلانشهرها تا مرزهای شرقی و جنوبی کشور را درگیر کرده است. عوامل متنوعی مانند فعالیت‌های صنعتی، تراکم جمعیت و پدیده‌های طبیعی در این وضعیت نقش دارند. مقابله با این بحران نیازمند برنامه‌ریزی جامع، سرمایه‌گذاری پایدار و همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. توجه به راهکارهای علمی و اجرای دقیق قوانین می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش آلودگی هوا و بهبود کیفیت زندگی شهروندان داشته باشد.