مصاحبه چهار ساعته پوتین بازتابی از هویت در حال شکل‌گیری روسیه در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی است که البته با چالش‌های ویژه خود نیز همراه است. بازسازی هویتی روسیه بدون حل مشکلات اقتصادی، مخصوصاً نابرابری‌های گسترده اجتماعی و اقتصادی ممکن نیست.
نورنیوز- گروه سیاست: ولادیمیر پوتین در 14 دسامبر 2023 (23/9/1402) مصاحبه مطبوعاتی سالانه خود را به مدت چهار ساعت برگزار کرد و به پرسش‌های متعددی از داخل و خارج از روسیه پاسخ داد. اغراق نیست اگر گفته شود این مصاحبه مطبوعاتی، مهم‌ترین دیدار او در عرصه‌های داخلی و خارجی و روشنگر ادراک و احساس او از شرایط روسیه در داخل و موقعیت بین‌المللی این کشور است. چگونه می‌توان خوانش پوتین از روسیه و مناسبات داخلی و بین‌المللی این کشور را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد؟ برای پاسخ باید ابتدا فضای این گفتگو را شناخت؛ سپس به خوانش او در مورد وضعیت روسیه مخصوصاً ورود او به پویش انتخاباتی ریاست جمهوری آینده روسیه پرداخت و سرانجام نسبت روسیه با جهان پیرامونی و مخصوصاً مناسبات با غرب را روشن ساخت.
در مورد فضای مصاحبه باید گفت پوتین معمولاً در ماه دسامبر، یعنی ماه آخر سال میلادی، مصاحبه‌ای مطبوعاتی دارد که در آن عمده‌‌ترین مسائل روسیه را در قالب سؤال‌ها و جواب‌ها روشن می‌کند. جالب آنکه در سال گذشته، یعنی 2022، این مصاحبه برگزار نشد و لذا مصاحبه مطبوعاتی 14 دسامبر، اولین مصاحبه، بعد از دو سال است و قابل دقت آنکه به آستانه پایان یافتن دو سالگی جنگ اوکراین نزدیک می‌شویم.
در این مصاحبه ترکیبی از خبرنگاران روسی و بین‌المللی حضور داشتند و خبرنگاران روس از رسانه‌ها و جراید روسی از گوشه و کنار این کشور پهناور در مسکو جمع شده بودند. بعلاوه برای مردمان عادی، مخصوصاً از داخل روسیه، امکان طرح سؤال به صورت پیام وجود داشت و بر همین منوال خبرنگاران و اشخاص خارجی می‌توانستند از خارج از کشور سؤال کنند. این برنامه چهار ساعته با گزیده‌ای از فیلم‌ها و کلیپ‌های کوتاه در مورد شرایط روسیه در جنگ اوکراین و همچنین سایر جلوه‌های زندگی اجتماعی روسیه همراه بود. در واقع یک نمایش طراحی شده با محوریت و کنشگری پوتین طراحی و اجرا شد که در آن خوانش پوتینی از هویت و جهت روسیه در داخل و سمت و سوی بین‌المللی آن، به خوبی به تصویر کشیده شد.
در مورد شرایط داخلی، البته پوتین اوضاع را خوب تصویر کرد و مخصوصاً از نظر اقتصادی، رشد 35 درصدی و کنترل تورم تا حدود 7 تا 8 درصد را دلایل موفق بودن روسیه در مهار تحریم‌های غرب دانست. ولی از همه جالب‌تر سؤالات مردم روسیه در اطراف و اکناف این کشور بود که عمدتاً حول و حوش مسائل معیشتی می‌چرخید و البته پوتین بسیاری را با تسلط پاسخ داد و برخی از آنها را یادداشت‌برداری ریز کرد و بخشی را به وزارتخانه‌های مختلف روسیه ارجاع داد.
همچنین باید گفت که پوتین، با اعتماد به نفس بازتاب داخلی جبهه‌های جنگ اوکراین را مدیریت کرد و گفت نیازی به فراخوان جدید و گسیل نیرو نیست و در دور قبل 500000 نفر در فراخوان گسیل به جبهه‌ها اعلام آمادگی کرده‌اند. با در نظر گرفتن، اعلام کاندیداتوری پوتین برای شرکت در انتخابات آینده ریاست جمهوری این کشور، بی‌تردید این پرسش‌ها و پاسخ‌ها، چارچوب پویش انتخاباتی او را روشن می‌کرد. هرچند که انتخاب او برای پنجمین بار، قطعی است و نامزد رقیب هم وزنی برای او متصور نیست، اما با دقت در جزئیات می‌توان گفت، سبک و سیاق مدیریت کلان اجتماعی در داخل روسیه، تماس و ایجاد ارتباط با مردم روسیه و نه صرفاً اتکا به نظام بورکراتیک این کشور است.
برخی از پرسش‌ها، چالش‌‌آور و روشن‌کننده واقعیت‌های متفاوت زندگی نخبگان و مردمان عادی بود؛ اما خوانش پوتین و القای همزمان اعتماد به نفس و حس افتخار به مردم را نمی‌توان در چشم‌انداز تحلیلی نادیده گرفت. فی‌الواقع پوتین با بهره‌برداری از ناسیونالیزم سنتی و کلاسیک روسی که نیروی مؤثری در تاریخ تحولات این کشور بوده، سعی کرد، این ناسیونالیزم را کارکردی و کارآمد جلوه دهد.
اما این حس اعتماد به نفس، در بعد بین‌المللی، برجسته‌تر بود، پوتین وضع نیروهای روسیه در جنگ اوکراین را بسیار مناسب معرفی و طرح‌های عملیاتی و ضدحمله‌های اوکراین را شکست خورده توصیف کرد. همزمان آمادگی روسیه برای حل‌وفصل مسائل مربوط به اوکراین و غرب را مشخص کرد، اما این آمادگی، توأم با اعلام شرایط تقریباً غیرممکن همراه بود و آن «نازی‌زدائی از اوکراین، غیرنظامی شدن اوکراین» و بی‌طرف شدن آن کشور اعلام کرد. بر ناتوانی‌های اوکراین و دوستان غربی او تأکید کرد، اما شاید جالب‌تر اعلام آمادگی برای حل‌وفصل مسائل روسیه با آمریکا و از سرگیری رابطه کامل با آن کشور بود. فی‌الواقع از نظر او، روسیه آمادگی انجام معامله با آمریکا و غرب را دارد. جالب‌تر آنکه این آمادگی هم در سطح کلان، مخصوصاً با یادآوری نقش مهم آمریکا در روابط بین‌المللی و هم در سطح خرد مطرح شد. در سطح خرد اما اعلام کرد که روسیه حاضر به انجام معامله برای حل مسأله خبرنگار وال‌استریت ژورنال، گرث کونویچ، که به جرم جاسوسی دستگیر شده، است. پوتین منش و روش غرب را مورد انتقاد قرار داد و عبارت رایج در ادبیات سیاسی رهبران غربی یعنی «روابط بین‌المللی قانون محور» را به باد استهزاء گرفت و گفت غرب را به باورمند نبودن در فکر و مقید نبودن به قانون در عمل متهم ساخت.
پوتین البته در مورد مسائل متعدد بین‌المللی، اظهار نظر کرد که شاید از همه جالب‌تر آمادگی روسیه برای ساختن بیمارستان صحرائی در غزه و صحبت شخصی او با رئیس جمهور مصر و نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در این باره بود. همچنین تقدیر از شخص اردوغان و آمادگی برای دیدار با او نیز جلب توجه می‌کرد. در مجموع مصاحبه چهار ساعته پوتین بازتابی از هویت در حال شکل‌گیری روسیه در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی است که البته با چالش‌های ویژه خود نیز همراه است. بازسازی هویتی روسیه بدون حل مشکلات اقتصادی، مخصوصاً نابرابری‌های گسترده اجتماعی و اقتصادی ممکن نیست و بازسازی بین‌المللی روسیه هم به چگونگی کنش و واکنش‌ها در مدیریت با چالش‌های گسترده با تمام بازیگران ارتباط دارد. ولی هرچه هست، سرنوشت روسیه به عنوان یک کشور پهناور، با شخصیت، دیدگاه، خوانش و پویش‌های شخص پوتین گره خورده است.
*کارشناس مسائل بین الملل