بیش از یک میلیون سد در اتحادیه اروپا، به موانعی مصنوعی در مسیر جریان طبیعی و آزاد رودخانه‌ها مبدل شد وضمن تکه‌تکه کردن و تخریب رودخانه‌های قاره سبز مشکلات عدیده‌ای را به طبیعت، حیوانات و مردم تحمیل کرده است.
نورنیوز - گروه اقتصاد: اخیراً جنبشی تحت عنوان « احیای رودخانه‌های اروپا» شکل گرفته که هدف آن به جریان انداختن آزادانه آب در رودخانه‌ها و نجات محیط زیست است. این جنبش یکی از راه‌های خلاصی از وضعیت نامناسب اقلیمی راحذف سدهای قدیمی می‌داند و برای به جریان افتادن آزادانه آب در رودخانه‌ها و نجات محیط زیست، خواهان حدف بقایای سدهای قدیمی شده است.
مطابق گزارش جهانی خطرات مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۲۳، نابودی تنوع زیستی و اکوسیستم یکی از ۵ تهدید اصلی کره زمین بشمار رفته و احداث سدها و دیگر موانع مصنوعی از دلایل اصلی نابودی تنوع زیستی در رودخانه‌ها تلقی می‌شود. بر این اساس برنامه احیای رودخانه‌های آزاد، بر آزادسازی ۲۵۰۰۰ کیلومتر رودخانه در سراسر اروپا تا سال ۲۰۳۰ متمرکز شده و ضمن حمایت از افزایش تنوع زیستی در تلاش است تا به آبزیان درمعرض انقراض نیز حیاتی دوباره ببخشد. این برنامه در سال۲۰۲۲، ۵۲ کمک مالی به ۳۴ سازمان در ۲۱ کشور با ارزش کل بیش از ۳ میلیون دلار اعطا کرده و با حدف شش سد کوچک در سال اول، حدود ۱۰۲ کیلومتر از رودخانه‌ها را آزاد کرده است. در حال حاضر تخمین زده می‌شود که حدود ۳۰ هزار سد کوچک در فرانسه، اسپانیا، لهستان و بریتانیا وجود دارد .
تخریب ۲۳۹ سد در اروپا
حذف سدها از رودخانه‌های اروپا در سال ۲۰۲۲ ، به بازیابی سلامت شریان‌های آب شیرین قاره سبز کمک شایانی کرده است. در سال ۲۰۲۱، حداقل ۲۳۹ سد متروکه در ۱۷ کشور اروپایی برچیده شده است. ۷۶ درصد از این موانع، سدها و خاکریزها و ۲۴ درصد آن شامل سدهایی با ارتفاع بالاتر از ۲ متر بوده است. اسپانیا در این زمینه کشوری پیشرو است که در سال ۲۰۲۱ ، ۱۰۸ سد را تخریب کرد. سوئد و فرانسه در رتبه‌های بعدی قرار داشته و لتونی و لوکزامبورگ نیز از حذف موانع و سدها خبر داده‌اند.
یکی از غیرمنتظره‌ترین تخریب سدها در اتحادیه اروپا در کشور اوکراین انجام شده است. سد ۱۲۰ ساله (Bayurivka) که روی رودخانه «پرکالابا» برای حمل و نقل الوار احداث شده و به مدت ۴۰ سال بدون استفاده مانده بود تخریب شد. حداقل ۵۰ هزار سد قدیمی ، منسوخ و بی هدف، رودخانه‌های اروپا را مسدود کرده است.
چرا باید سدها را تخریب کرد؟
۴ دلیل اصلی برای حذف سدها وجود دارد. نگرانی‌های امنیتی و ایمنی سدهای قدیمی و فرسوده یکی از دلایل اصلی برچیدن سدها است. از سویی دیگر سدها همانند آبشار نبوده و برای جلوگیری از ریزش، نیاز به نگهداری وتعمیرات دوره‌ای دارند. همچنین سدهای قدیمی اغلب راهی برای تخلیه آب به خارج نداشته و به‌دلیل نشت رسوبات زیاد و مقاوم نبودن در برابر تغییرات اقلیمی و سیل‌های شدید، مشکلات عدیده‌ای را برای مردم ایجاد می‌کنند. از طرفی نباید خطرات سدها و سرریزهای کوچک را نادیده گرفت؛ چون در صورت تخریب همانند یک ماشین غرق‌کننده عمل کرده و شناگران و قایقرانان را به کام نابودی می‌کشانند. آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که حدود ۱.۲ میلیون سد در ۳۶ کشور اروپایی وجود دارد که بیش از نیمی از آنها رها شده و یا فروریخته‌اند.
افزایش مهاجرت و حاشیه نشینی
در سال ۲۰۲۰ آژانس محیط زیست اروپا گزارشی را منتشر کرده و توضیح داد که تاثیر منفی سدهای ساخته شده روی رودخانه‌ها بیشتر از مزایای بالقوه آن است. این نشان می‌دهد که ۹۰ درصد دشت‌های سیلابی به دلایلی نظیر حفاظت ساختاری در برابر سیل، قطع ارتباط با تالاب‌ها، افزایش شهرنشینی و ... در دو قرن گذشته، ازنظر زیست محیطی تخریب شده‌اند. همچنین سدها موجب جابجایی حداقل ٨٠ میلیون نفر شده و مشکلاتی نظیر حاشیه‌نشینی، تنش‌های اجتماعی و افسردگی را پدیدآورده است.
بهبود سلامت رودخانه‌ها
با این حال پروژه‌های تخریب سد اغلب با بی‌میلی مردم محلی مواجه می‌شوند. آنها بر این اعتقادند که رودخانه‌ها قابل بهره‌برداری نبوده و حذف سدها هیچ کمکی به آنها نمی‌کند. مثلا گفته می‌شود که با حذف سد، دیگر آبی برای آبیاری یا خاموش‌کردن آتش وجود نخواهد داشت. این در حالی است که که این سازه‌ها اغلب رها‌شده و مملو از رسوب است.
توسعه گردشگری
کارشناسان معتقدند با احیای رودخانه‌ها، ورزش‌های آبی و مسابقات رونقی دوباره گرفته و رودخانه‌ها شاداب‌تر از همیشه جاری خواهند شد. از طرفی با افزایش جمعیت، کسب‌و‌کارها در کنار آب راه‌اندازی شده و به رونق اقتصادی منطقه منجر خواهد شد.
تخریب صدها سد در ایالات متحده
اما تخریب سدها تنها به اتحادیه اروپا محدود نمی‌شود؛ مطابق آمارهای منتشرشده در صد سال اخیر بیش از ۱۶۰۰ سد از روی رودخانه‌های ایالات متحده تخریب شده و این روند تا سال ۲۰۲۲ نیز همچنان ادامه داشته است. ۶۵ سد در سال ۲۰۲۲، در آمریکا تخریب شده و بیش از ۴۳۰ مایل رودخانه بالادست در ۲۰ ایالت، باردیگر به یکدیگر متصل شدند.