نورنیوز-گروه سیاسی: رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در گفت‌وگو با العربیه به بیان مهمترین محورهای تعامل این نهاد با ایران در آغاز به کار دولت جدید در ایران پرداخته است. گفت‌وگوی مفصل اما تا حدودی تکراری که نشان می‌دهد آژانس همچنان بر موضوعاتی سیاسی و نه لزوما فنی و حقوقی اصرار دارد.
برجام و تاکید مشترک بر انقضای آن
یکی از نخستین و مهمترین محورهایی که گروسی با العربیه درباره آن سخن گفت، برجام بود. اظهارات مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره این توافق پس از گفته‌های سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، نشان می‌دهد که گروسی به بن‌بست به وجود آمده پیرامون برجام واقف است و به همین دلیل تصریح کرده است که «این توافق از جهاتی به دلیل واقعیت‌های برنامه هسته‌ای ایران زایل شده است»، هرچند دلایل گروسی با آنچه ایران به آن معتقد است تفاوت دارد و وی دلیل این زایل شدن را پیشرفت هسته‌ای ایران اعلام کرده اما واقعیت این است که جمهوری اسلامی ایران پس از خروج رئیس جمهور سابق آمریکا از این توافق و بدعهدی اروپا، تلاش کرد تا راه خود را در صنعتی که به آن نیازمند است، بگشاید و تولید سانتریفیوژهای نسل جدید، افزایش سرعت و میزان غنی‌سازی را در همین راستا می‌توان ارزیابی کرد. در هر صورت برجام در وضعیت کنونی از کار افتاده و این مهم را عراقچی هم مورد تاکید قرار داده و گفته بود که برجام دیگر به شکل کنونی قابل احیا نیست.
تعامل با ایران از ادعا تا عمل
همزمان با پیروزی مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری و آغاز به کار دولت جدید در ایران، رافائل گروسی از تمایل خود برای سفر به تهران و دیدار و گفت‌وگو با مقامات جمهوری اسلامی سخن گفته بود. مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در تازه‌ترین گفت‌وگوی خود از پذیرش این تمایل از سوی ایران و رئیس‌جمهور خبر داده و درباره سفر قریب‌الوقوع خود به ایران سخن گفته است. این تمایل اما با جمله بعدی مدیرکل، شفاف‌تر می شود، جایی که گروسی دلیل این تمایل را «برقراری سریع‌تر گفت‌وگوی سازنده و ملموس به منظور رسیدن به ضمانت‌های معتبر درباره ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران» اعلام کرده و برخی پرسش‌ها را سبب شده است.
نخستین پرسش، درباره منظور وی از «ضمانت معتبر» است. گروسی بهتر از هر شخصی در جهان می‌داند که جمهوری اسلامی ایران از زمان آغاز فعالیت‌های هسته‌ای خود بیشترین همکاری و همراهی را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته است و گواه آن تعداد بازرسی‌ها از بخش‌های مختلف صنایع هسته‌ای ایران و تعدد بازرسان این نهاد در شهرهای مختلف هسته‌ای ایران است. واقعیت آن است که در بیش از دو دهه گذشته جمهوری اسلامی ایران به اشکال مختلف تلاش کرده که به جهان نشان دهد که در پی دست‌یابی به سلاح هسته‌ای نیست. سال‌ها مذاکره، پذیرفتن نظارت‌های برجامی، پادمانی و حتی فراپادمانی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران نشانه‌های حسن‌نیتی است که در گزارش‌های آژانس هم بارها مورد تاکید قرار گرفته است. عضویت ایران در این نهاد، پذیرش بندهای مختلف در توافق برجام و دیگر تعهداتی که تهران در بندهای مختلف پادمانی پذیرفته، مهمترین و معتبرترین تضمینی است که جمهوری اسلامی ایران داده است و با چنین تضمینی، مشخص نیست منظور واقعی مدیرکل آژانس از ضمانت معتبر چیست!
بخش دیگری از سخنان گروسی درباره اهمیت و ضرورت «سرعت» برای آغاز مذاکرات است اما پرسش اصلی این است که آیا در روند ارتباط ایران و آژانس کندی وجود داشت که مدیرکل در پی تسریع است؟ اگر منظور مدیرکل از مذاکرات، گفت‌وگوهای فنی و حقوقی است که این روند همیشه تداوم داشته است اما اگر مقصود گفت‌وگوهای سیاسی است که کندی موجود نه از سوی ایران که از سوی غربیها و به بهانه‌های واهی اغتشاشات ایران در سال 1401 و بهانه های متوهمانه‌ی نقش ایران در جنگ روسیه و اوکراین بوده است. کندی موجود در گفت‌وگوها را نه ایران که جوبایدن رئیس‌جمهور آمریکا از سال 2020 و پس از پیروزی در انتخابات سبب شد؛ زمانی که قرار بود به برجام بازگردد اما دچار خطای تحلیلی شد و زمان را از دست داد. بنابراین گروسی عامل شتاب‌بخش به مذاکرات را باید در واشنگتن و پایتخت‌های اروپا بجوید.
افزایش نظارت در عین کاهش تعهد!
جمله«مطابق با موافقتنامه‌های پادمان در ایران نظارت می‌کنیم» محور بخش دیگری از سخنان مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در گفت‌وگو با العربیه است. درباره این نظارت هم لازم به یادآوری برخی موارد است: گزارش های آژانس درباره همکاری ایران با این نهاد دستکم طی ۱۰ سال گذشته نشان داده که جمهوری اسلامی در مواجهه با این نهاد ناظر نهایت صداقت و شفافیت را به کار گرفته است.
بر مبنای گزارش اجرای پادمان آژانس، ایران در صدر بازرسی‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال‌های اخیر بوده است. برای مثال «در سال ۲۰۱۹، از ۴۶۶ بازرسی آژانس (برابر با ۱۲۰۰ نفر روز) در میان کشورهای عضو این گروه، ۴۳۲ بازرسی (برابر با ۱۱۰۳ نفر روز) از ایران انجام شده که معادل ۹۲ درصد بازرسی ها در این گروه و ۲۰ درصد کل بازرسی ها در سطح جهانی است. همچنین از ۴۵ دسترسی تکمیلی انجام شده در سال ۲۰۱۹ در میان گروه ۶۲ کشور، ۳۳ دسترسی از ایران انجام شده که معادل ۷۳ درصد دسترسی ها در این گروه و ۲۴ درصد کل دسترسی‌ها در سطح جهانی بوده است.
مصادیق غیر قابل انکار همکاری و تعامل ایران،تداوم اجرای فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارت تا پیش از اثبات بی‌تعهدی اروپا و آمریکا به برجام و تصویب قانون اقدام راهبردی و همچنین اجرای موقت و داوطلبانه پروتکل الحاقی از سوی ایران و ادامه راستی ازمایی اظهارنامه‌های پروتکل توسط آژانس است. علاوه بر این تداوم راستی آزمایی عدم انحراف مواد هسته ای اظهار شده در ایران از سوی آژانس و این که آژانس از روز اجرای برجام، به راستی‌آزمایی و نظارت در خصوص تعهدات هسته ای در ایران تحت برجام پرداخته همگی از جمله تعاملات روشن ایران با آژانس است. این همراهی ایران در حالی است که گروسی سال ۹۹ و پیش از آغاز قانون اقدام راهبری تصریح کرده بود که «حتی از زمان لغو محدودیت‌های فنی برجام به دلیل عدم پایبندی دیگر اعضا به مفاد آن، تغییری در همکاری‌های جمهوری اسلامی با آژانس به وجود نیامده و این همکاری‌ها به روال سابق ادامه داشته است.
با چنین توصیفاتی می‌توان دریافت که هم ایران و هم کشورها و نهادهای بی‌طرف عضو شورای حکام می‌دانند که ایران در فعالیت‌های هسته‌ای مرتبط با برجام خلاف وعده و تعهد خود عمل نکرده است.در این میان اگر اتهامی هست متوجه ناقض اصلی این توافق یعنی آمریکاست. با این حال داستان نیازمند تغییر در روایت است و ایران امروز با ایران پنج یا ده سال پیش تفاوت‌های اساسی دارد. مهمترین این تفاوت‌ها را می‌توان در یک عبارت دانست: «تعهد در برابر تعهد». مدیرکل آژانس انرژی اتمی یا دیگر مقامات غربی، بیش از هر زمان دیگری به این مهم واقفند که فشار در هر شکل و زمینه‌ای علیه تهران کارساز نیست و هر باب تازه‌ای برای گفت‌وگو باید با نگاهی غیرسیاسی و آغشته به اعتماد آغاز شود و قرار سیاست خارجی در دولت تازه هم پیگیری منافع ملی ایران بدون کوتاه آمدن در برابر زیاده‌‌خواهی‌هاست.
نگرانی ایران از سیاست‌زدگی آژانس
«من با رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه فقید و سرپرست وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در تماس مستقیم و منظم بودم» این بخش از سخنان مدیرکل آژانس گرچه در نوعی تناقض با اصرار برای ارتباط بیشتر و سریع‌تر با ایران دارد اما نشان می‌دهد گروسی برای آغاز دور تازه‌ای از مذاکرات رغبت دارد. با این همه نباید از نظر دور داشت که در توافق برجام آنکه پای عهد نماند غرب بود و در منطق و فرهنگ ایرانیان، عهدشکنی شاید جرمی بخشودنی باشد اما فراموش شدنی نیست. افزایش تحریم‌ها و کارزار فشار ترکیبی علیه ایران، گره زدن پرونده‌ای فنی و حقوقی در ابعاد پرونده هسته‌ای به رویدادهای داخلی، تمرکز بر خیال‌پردازی‌ها رژیم صهیونیستی علیه جمهوری اسلامی ایران بیراهه‌هایی است که غرب آن‌ها را تجربه کرده و گزاره‌هایی است که در دسته «نبایدهای» رابطه ایران و آژانس و غرب دسته بندی می‌شود.علاوه بر این نگرانی‌های قابل تامل ایران، واقعیت بسیار مهم است که تا زمانی که رفع نشود، نمی‌توان به آینده مذاکرات و توافقات امید داشت. در صورت رفع این نگرانی‌ها از سوی غرب و با توجه به حسن‌نیت جمهوری اسلامی در همکاری با آژانس، می‌توان گمانه‌هایی را درباره آغاز دور جدید مذاکرات لغو تحریم‌ها، مطرح کرد. اگر طبق گفته مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، هدف سفر آتی وی رفع ابهامات واقعی و نه پیگیری ادعاها باشد، ایران هم از آن استقبال خواهد کرد اما تداوم اقدامات و اتهام زنی راه به جایی نخواهد برد.