نورنیوز ـ گروه جامعه: پیش از آغاز طرح موضوع باید به استحضار برسانم که نگارش این سطور در پاسخ به سؤال یکی از دانشجویانم در خصوص گرمایش زمین و کرونا ویروس و تاثیرات شرایط اقلیمی بر آن آغاز گردید. در ابتدا مایل هستم با اشاره به شعر بی نظیر سعدی خردمند: «بنی آدم اعضای یک پیکرند، که در آفرینش ز یک گوهرند»، مراتب تأثر و تسلیت خود را به خاطر مرگ تمامی انسان هایی که بر اثر بیماری کووید ۱۹ در سراسر جهان جانشان را از دست دادند به عرض برسانم. در این فاجعه تمامی انسان هایی که ارزش عشق و محبت را درک کرده اند بسیار غمگین هستند و این طبیعی است که از دست دادن هر انسانی در هر کجای کره زمین دل هر انسان سالمی را که آلوده به خودخواهی نشده باشد، به درد آورد.
بحث را با عنوان شکار انسان شروع می کنیم همچنان که بر خوانندگان این سطور پنهان نیست از زمان پیدایش حیات بر روی کره زمین در دوران و دوره های مختلف زمین شناسی، شکارچیان متفاوتی بر روی کره زمین مسلط بوده اند و بنابر دلایلی اعم از دلایل مشخص یا نامشخص، دوره استیلای آنها به اتمام رسیده است که در این مقال هم جای بسط و تفصیل آنها نیست.
بر اساس اتفاق نظر دانشمندان علوم طبیعی از هفتاد هزار سال پیش تاکنون قویترین و موثرترین شکارچی کره زمین، انسان بوده است.
انواع انسان و به ویژه همین نوع انسان کنونی(هموساپین یا انسان هوشمند) با اختلاف بسیار زیاد از سایر شکارچیان اعم از جانوران درشت اندام از قبیل شیر و پلنگ و جانوران ریز اندام یا جانداران یا غیرجانداران نامرئی اعم از میکروب ها، باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها و با بی رحمی خارق‌العاده‌ای گونه های زیادی را شکار و تعداد خیلی بزرگتری از گونه‌ها را منقرض کرده است.
شواهد و دلایل اثبات این جرم علیه انسانها آنچنان زیاد است که جای انکار را برای انسان خردمند باقی نمی گذارد.
حال، چه اتفاقی رخ داده است که بر اساس آن ضرب المثل معروف: خیاط نیز در کوزه افتاد، انسان شکارچی ماهر و بی رحم، خود در تله شکار افتاده است و در حال دست و پا زدن است.
جای تعجب نیست که باز هم این خود انسان خودخواه و افزوده طلب است که نقش پررنگی در ماجرا دارد.
انسان، خودش این تله و دام را پهن کرده است ولی به علت مشغله های زیاد و در اثر غفلت و فراموشی، خود نیز در دام گرفتار آمده است. از بداقبالی در مواردی مانند همین بیماری کرونا ویروس 2019 انسان به دست صیادی گرفتار آمده است که از نظر جرم در سراسر کره زمین کمتر از چندین میلی گرم (به قولی کمتر از ۵ میلی گرم) وزن دارد.
دام و تله ای که انسان اکنون در آن گیر افتاده است همانند آن دام هایی هستند که انسانها پیش از این هم در محدوده هایی در دسترس خود پهن می‌کردند و کم و بیش، سایر موجودات اکوسیستم زمین را صید می کردند و گاهگاهی خود نیز در آن گیر می افتادند.
ولی شوربختانه بعد از انقلاب کشاورزی حدود ۱۱ هزار سال پیش و به ویژه بعد از انقلاب صنعتی حدود ۳۰۰ سال قبل، دام و تله، حرص و آزمندی انسانها (بخوانید مکتب سرمایه داری، بهره وری و سود) به برکت ابزار و تکنولوژی در همه جا روی کره زمین پهن شد و در این مرحله بود که هیچ نقطه ای از کره زمین مصون از این تله گذاری نشد و از یخچال های قطبی و کوهستانی گرفته تا جنگل ها و بیابان ها مورد تعرض انسان قرار گرفت و آن شد که انسان خود نیز در این دام افتاد.
ولی چون این دام آنچنان گسترده بود خود انسان نیز متوجه نشد که در دام و در حال هلاکت است.
ممکن است این سؤال پیش آید که انسان از چه زمانی متوجه شد که خود نیز در دام افتاده است؟
باز این بسیار جالب است که ابزارهای انسان‌ساز از قبیل ماهواره ها بودند که ابتدا این مستند حیات وحش( انسان در تله گرمایش زمین) را ثبت و ضبط کردند آن هم نه در ابعاد جنگل، بیابان و یا قاره آفریقا، بلکه در ابعاد کل کره زمین و زمین. تله ای که هم هواکره(اتمسفر)، آب کره (اقیانوس ها و دریا ها و زیست کره(بیوسفر) را در بر می گرفت.
حتی با وجود تشریح این فیلم توسط کارشناسان و دغدغه داران حیات کره زمین و اعلام خطر و هشدار، باز اکثر انسانها و به ویژه سیاست مدران و حاکمان نسبت به این دام و مرگ تدریجی (گرمایش زمین و تغییر اقلیم) بی تفاوت بودند و انگار نه انگار که در حال مرگ و نابودی هستند.
این تغافل و نادیده انگاری همچنان مستولی بود و صدای دانایان که فریاد و فغان از آتش گرفتن خانه داشتند، همچنان ناشنیده و نادیده می ماند که ناگهان معجزه‌ای توسط موجود نامرئی به نام کرونا ویروس ۲۰۱۹ رخ داد. خوشبختانه این رخداد با اوج فعالیت دنیای مجازی همزمان شد و بسیاری از مردم را متوجه این دام و این مرگ تدریجی کرد.
از این منظر رخداد پاندمیک کرونا ویرس ۲۰۱۹ را می‌توان به فال نیک گرفت.
بعد از این مقدمه طولانی که درد دلی با همدردان و همدلان خود بود، بیا سوته دلان گرد هم آییم، سخن ها واکریم غم وانماییم، در ادامه درباره دام گرمایش زمین که انسان در آن گرفتار شده است به اختصار مطالبی عرضه خواهد شد.
از گرمایش زمین(گرمایش جهانی یا گلوبال وارمینگ) به عنوان تله گرمایش یاد می‌شود. در این دام یا تله نور ورودی خورشید بعد از ورود به سطح کره زمین به دام می افتد و مقداری از آن که پیش از این می توانست مجدد به فضا برگردد در همان سطح در تله گیر می‌افتد و گرفتار می‌شود و همین موجب شده است کره زمین گرم تر شود. ابزار این تله نیز گازهای گلخانه ای اعم از کربن، متان و غیره است که انسان در تولید بیش از اندازه آنها با مصرف زیاد سوخت های فسیلی نقش غیرقابل انکاری دارد.
چون گرمایش زمین می تواند منجر به تغییر اقلیم شود به همین ترتیب می‌تواند حیات انسانها و سایر موجودات زنده و گیاهان را به خطر اندازد و پیامدهای ناگوار زیادی را ایجاد نماید. در اینجا فقط به یکی از زمینه‌های آن که مرتبط با موضوع روز یعنی سلامت و بیماری است، پرداخته می شود.
سلامت و بقای انسان ها علاوه بر تامین نیازهای اساسی از قبیل هوا، آب و غذا تا حدود زیادی به سیستم ایمنی بدن آنها مرتبط است.
این سیستم ایمنی، خود حاصل مبارزات مکرر و آزمون و خطاها و کسب تجربه ها در طول حدود پنج میلیون سال است.
این سیستم ایمنی با وجود داشتن یک تجربه مشترک تاریخی تقریبا میلیون ساله یا صد هزار ساله به شدت تحت تأثیر تجربیات و زد و خورد های کوتاه مدت تر در حدود ۱۰ هزار ساله تا هزار ساله است.
به نوعی میزان قدرت دفاعی آن بیشتر حاصل تمرینات و عملیات هایی است که مدت زیادی از آنان نگذشته باشد و در بخش بایگانی های عمیق به فراموشی نسپرد شده باشند.
همچنین این سیستم همبستگی کامل با محیط زندگی خود دارد و بنابراین در هر محیط جغرافیایی بسته به پاتوژن های موجود در منطقه به مرور زمان آمادگی لازم را برای دفع حملات کسب می‌کند.
حال این گرمایش زمین می تواند و در مواردی توانسته برخی از ویژگی های این پاتوژنهای عوامل بیماری زا را دچار تغییر نماید و گونه های جدیدی از عوامل بیماری زا و همچنین راه‌های انتقال متفاوت خلق نماید که برای سیستم ایمنی بدن شناخته شده نیستند و بنابراین می تواند بیماری های جدیدی را ایجاد نمایند که شواهدی از این دست موجود است.
در خصوص گرمایش زمین و بیماری دغدغه های مهمتری نیز وجود دارد؛ برای مثال می‌توان به پاتوژنهایی اشاره کرد که در حال حاضر در زیر پوششی از یخ قرار دارند و در عرض‌های شمالی یا ارتفاعات محبوس می باشند و در اثر گرمایش زمین و ذوب یخ ها می توانند آزاد شوند.
پاتوژن هایی که در منطقه توندرا یا در درون جانداران قبل از عصر یخبندان از قبیل ماموت ها وجود دارند در اثر ذوب شدن یخ ها می توانند آزاد شوند یا توسط حیوانات گوشتخوار مورد تغذیه قرار گیرند.
تغذیه یا تخلیه این پاتوژن می تواند موجب آغاز زنجیره ای از انتقال عوامل بیماری زا گردد که در نهایت به انسانها نیز منتقل می شود.
همچنین بر اساس شواهد و مستندات موجود اکثر میکروب ها و عوامل بیماری زا در سد دفاعی ۳۷ درجه سانتی گراد سیستم ایمنی بدن از بین می‌روند( در موارد استثنا با تب و دمای تا 40 درجه سانتی گراد حاصل از تب کشته می شوند).
این ویژگی نیز حاصل تمرینات و عملیات‌های تدافعی زیاد بدن در طول زمان بوده است حال آنکه با گرمایش زمین ممکن است این میکروب ها نیز به تدریج خود را با دمای بالاتر همساز نمایند و ممکن است از این پس این سد ۳۷ درجه سانتیگراد نتواند از پس دشمنان خود برآید. همچنین در اثر این گرمایش زمین پاتوژن های بیماری زا نیز دچار جابجایی های قطب سو می‌شوند و در محیط های خشکی و دریا به سمت عرض‌های بالاتر حرکت می کند که خود می تواند مهمان ناخوانده ای در محیط های مختلف وارد نماید.
همین وضعیت جابجایی از نظر ارتفاعی یعنی از مناطق پست به مناطق مرتفع نیز اتفاق می افتد.
ارقام متفاوتی برای این جابجایی‌ها به متر و یا کیلومتر در سال یا در هر دهه عنوان می گردد که در اینجا ضرورتی برای ذکر آنها نیست.
اما درباره سؤال اثر گرمای تابستان بر روی میزان فعالیت کرونا ویروس ۱۹ نیز می‌توان اذعان داشت بر اساس گزارشات منتشر شده از طرف سازمان بهداشت جهانی این ویروس تا دمای حدود ۶۰ تا 70 درجه قابلیت بیماری زایی دارد بنابراین با توجه به اینکه به ندرت امکان رسیدن به این دما به ویژه در مناطق سایه وجود دارد افزایش دما اثر چندانی در کاهش فعالیت آن ندارد.
نکته ای که فصل گرم را می تواند تا حدودی پرخطرتر سازد (در صورتی که اصول بهداشتی رعایت نگردد) این است که در این فصل اکثر منازل، فروشگاه ها و وسایل حمل و نقل از وسایل تهویه مطبوع یا کولرهای گازی استفاده می کنند.
بخش زیادی از هوای خنک در جریان این سیستم ها از همان هوای خنک موجود در محیط های بسته گرفته می شود.
در این شرایط اگر فرد آلوده ای در هر کدام از این محیط ها قرار گیرد به دلیل چرخه ی هوای آلوده (در اثر سرفه یا عطسه) در این سیستمها افراد بیشتری درگیر می شود که خود می تواند همه گیری بیماری را گسترش دهد. همچنین عدم باز بودن پنجره ها به دلیل گرما و عدم گردش هوا می تواند این امر را تشدید نماید.
همچنین گرمای شدید تابستانه و به ویژه در روزهای با امواج گرمایی به دلیل وارد شدن استرس( بر خواب و خوراک تأثیرات منفی دارد) می تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند که این خود نیز می‌تواند مزید بر علت شود و گسترش بیماری را بیشتر کند.
این موضوع در تحقیقات زیادی مطرح شده است.
در پایان، امید است که از این بیماری درس عبرت گرفته شود و انسان ها متوجه شوند که چشم ها را باید شست و جور دیگر باید دید.
این نگاه دیگر، همان دید واقع بینانه و منصفانه است.
این که ما یک کره زمین، بیشتر نداریم و انسان ها می بایست با رعایت حقوق تمامی موجودات اعم از جانوران و گیاهان و سایر ساختارهای مورد نیاز اکوسیستم برای حفظ آن کوشش نمایند و از زیاده خواهی و نابودی آن برای ایجاد رفاه نسبی و موقتی خود بپرهیزند.
واقعاً زمانی انسان می‌تواند خود را اشرف مخلوقات قلمداد نماید که بر اساس قسط و داد با تمامی موجودات رفتار نماید.
* دانشیار اقلیم شناسی دانشگاه لرستان
نورنیوز